Рай категориясын танудағы ерекшеліктер. Особенности познания категории наклонения
Ключевые слова:
рай категориясы, әрқилы көзқарастар, модальдік реңк, В.В. Катаринский, А. Байтұрсынұлы, категория наклонения, различные точки зрения, модальный оттенок, А. Байтурсынулы,Аннотация
Мақалада етістіктің негізгі грамматикалық категорияларының бірі – райды танудағы ғалымдардың ой-пікірлері талданады. Кез келген сөйлемде оқиға, жағдайға қатысты алуан түрлі модальдік реңк болады. Модальділік реңк түрлі жағдайларға байланысты сөйлеушінің көңіл-күйіне қатысты өзгеріп отырады. Мысалы, қимыл иесінің объективті құбылысқа деген тілек-ниеті, өтініші немесе шарты және т.б. кейде шынайы көрініс тапса, кейде неғайбіл болып көрінуі мүмкін. Сондай-ақ лексикалық модальділік пен грамматикалық модальділік туралы сөз етіледі. Сөйлемнің модальділігі айтылған ой-пікірге толықтай қатысты болса, райдың модальділігі етістік баяндауышқа қатысты болатындығы айтылады. Қазақ тілі грамматикасының бастауы болған түркітанушы ғалым В.В. Катаринский мен қазақ тіл білімінің негізін қалаушы ғалым А. Байтұрсынұлының еңбектеріндегі рай түрлері, оған берілген анықтамалар, мысалдар салыстырыла отырып талданады. Екі ғалымның рай категориясын танудағы пікір ұқсастықтары мысалдар арқылы көрсетіледі. В статье анализируются научные изыскания и основные идеи исследователей о познании категории наклонения. Существуют различные модальные оттенки, связанные с действием и событием в различных предложениях. В условиях различных речевых ситуаций модальный оттенок может меняться, что непосредственно связано с чувствами и эмоциями говорящего. Например, желание, намерение и просьба действующего лица по отношению к объективной действительности в одних случаях могут реально отражать какую-либо ситуацию, в других – оставаться неопределенными и сомнительными. Кроме того, в статье рассматриваются лексическая и грамматическая модальность. Модальность предложения относится ко всем сторонам высказывания, модальность наклонения – специально к глаголу, к сказуемому. Авторы подтверждают свои выводы на основе сравнительного изучения видов наклонений, их определений и приведенных примеров в трудах В.В. Катаринского и А. Байтурсынулы. В статье посредством примеров сопоставляются точки зрения двух ученых в познании категории наклонения глагола. Опираясь на сопоставительный анализ, авторы статьи приводят свои выводы о познании категории наклонения.Библиографические ссылки
1 Р.А. Будагов Введение в науку о языке: Учебное пособие. – М.: Добросвет-2000, 2003. – 544 с.
2 Шукуров Ш. Наклонения и времена глагола в письменных памятниках узбекского языка в сравнительном освещении: Автореф. дис... канд. филол. наук / Ш.Шукуров. Ташкент, 1974. – 89 с.
3 Кононов А.Н. Грамматика современного узбекского литературного языка. М.; Л.: Изд-во АН СССР, 1960. – 305 с.
4 Коклянова А. А. Категория времени в современном узбекском языке. – М.: Изд-во АН СССР. – 1963. – 124 с..
5 Хожиев А. Феъл // Узбек тили грамматикаси: В 2 т. Т. I: Морфология. Тошкент, 1975. С. 365-527.
6 Дмитриев Н.К. Грамматика башкирского языка. М.; Л.: Изд-во АН СССР, 1948. –276 с.
7 Киекбаев Ж. Хәзерге башкорт теле. Уфа, 2001.
8 Юлдашев А. А. Система словообразования и спряжения глагола в башкирском языке. – М.: Изд-во АН СССР. – 1958. – 195 с.
9 Жанпеисов Е. Модальные слова в современном казахском языке: дисс... канд. филол. наук. Алма-Ата, 1958. –164 с.
10 Маманов Ы. Қазіргі қазақ тілі. (Етістік) – Алматы: Мектеп‚ 1966. –156 б.
11 Хасенова А. Етістіктің лексика-грамматикалық сипаты. – Алматы‚ 1971. – 308 б.
12 Байтұрсынов А. Тіл тағылымы. – Алматы: Ана тілі, 1992. – 448 б.
13 Катаринский В.В. Грамматика киргизского языка. Фонетика, этимология, синтаксис. – Оренбург, 1897. – 196 с.
14 Ысқақов А.Ы. Қазіргі қазақ тілі: Морфология. – Алматы, 1991. – 385 б.
15 Оралбаева Н. Қазіргі қазақ тіліндегі етістіктің аналитикалық форманттары – Алматы: Мектеп‚ 1975. -136 б.
16 Томанов М. Түркі тілдерінің салыстырмалы грамматикасы. – Алматы, 1992. – 192 б.
2 Шукуров Ш. Наклонения и времена глагола в письменных памятниках узбекского языка в сравнительном освещении: Автореф. дис... канд. филол. наук / Ш.Шукуров. Ташкент, 1974. – 89 с.
3 Кононов А.Н. Грамматика современного узбекского литературного языка. М.; Л.: Изд-во АН СССР, 1960. – 305 с.
4 Коклянова А. А. Категория времени в современном узбекском языке. – М.: Изд-во АН СССР. – 1963. – 124 с..
5 Хожиев А. Феъл // Узбек тили грамматикаси: В 2 т. Т. I: Морфология. Тошкент, 1975. С. 365-527.
6 Дмитриев Н.К. Грамматика башкирского языка. М.; Л.: Изд-во АН СССР, 1948. –276 с.
7 Киекбаев Ж. Хәзерге башкорт теле. Уфа, 2001.
8 Юлдашев А. А. Система словообразования и спряжения глагола в башкирском языке. – М.: Изд-во АН СССР. – 1958. – 195 с.
9 Жанпеисов Е. Модальные слова в современном казахском языке: дисс... канд. филол. наук. Алма-Ата, 1958. –164 с.
10 Маманов Ы. Қазіргі қазақ тілі. (Етістік) – Алматы: Мектеп‚ 1966. –156 б.
11 Хасенова А. Етістіктің лексика-грамматикалық сипаты. – Алматы‚ 1971. – 308 б.
12 Байтұрсынов А. Тіл тағылымы. – Алматы: Ана тілі, 1992. – 448 б.
13 Катаринский В.В. Грамматика киргизского языка. Фонетика, этимология, синтаксис. – Оренбург, 1897. – 196 с.
14 Ысқақов А.Ы. Қазіргі қазақ тілі: Морфология. – Алматы, 1991. – 385 б.
15 Оралбаева Н. Қазіргі қазақ тіліндегі етістіктің аналитикалық форманттары – Алматы: Мектеп‚ 1975. -136 б.
16 Томанов М. Түркі тілдерінің салыстырмалы грамматикасы. – Алматы, 1992. – 192 б.
Загрузки
Опубликован
2015-10-19
Выпуск
Раздел
Языкознание
