Алдар Көсе жайлы зерттеулер. О научных исследованиях образа Алдара Косе.
Ключевые слова:
Алдар Көсе, қазақ фольклоры, өзбек әдебиеті, түрік халық әдебиеті, жиынтық бейне, аңыз кейіпкері, зерделі қу, айлакерлік, Алдар Косе, казахский фольклор, узбекская литература, турецкая литература, собирательный образ, сатира, юмор, обманщик, хитрец,Аннотация
Бұл мақалада қазақ халық әдебиетіндегі белгілі мифтік кейіпкері Алдар көсе бейнесі жайында сөз қозғалады. Алдар Көсе – халықтың еңсесін көтеру үшін дүниеге келген кейіпкерлердің бірі. Алдар көсе халықты рухани тұрғыдан аздырмайды, ол туралы әңгімелердің сюжеті де күрделі және философиялық мәні зор екендігі бәрімізге белгілі. Алдар Көсе өзінің ақылы мен тапқырлығы арқылы сараң байларды, жалқауларды, ақымақ қазыларды алдап, олардың сыбағасын береді. Мақалада Алдар көсе туралы қазақ ғылымында жасалған фундаменталды зерттеулерге сүйене отырып, автор өзінің көзқарасын нақты айтып өткен. Сонымен қатар автор өзбек, түрік, түрікмен ғалымдарының Алдар Көсе бейнесіне қатысты көзқарастарына шолу жасаған. Алдар көсе туралы кейбір аңыз-әңгімелерге тоқталып, әдеби көркемдігі мен мазмұны туралы талдау жүргізген. Алдар көсе бейнесінің тарихтағы орны, ұлттық кейіпкердің ұрпаққа рухани нәр берер тұлға ретінде қарастырылатыны атап көрсетілген. Алдар көсе бейнесі қазақ тарихында түркілік дәуірлерден бері қарай созылып жатқан аңыздың кейіпкері ретінде, нақты өмірде болған адам немесе жиынтық бейне етіп қарастырылады. В данной статье рассматривается образ Алдара Косе, который является одним из известнейших мифологических образов казахского фольклора. Образ Алдара Косе с древнейших времен служит для народа символом правды и честолюбия, юмора и сатиры. Рассказы Алдара Косе духовно обогащают своих читателей своим глубоким философским и нравоучительным содержанием. Существует множество популярных сказок и анекдотов об Алдаре Косе. Сын бедняка, находчивый и хитрый Алдар Косе защищает бедных и, с помощью ума и ловкости, обманывает и наказывает жадных богачей, лентяев, глупцов и даже чертей. Фигурирует также в фольклоре киргизов, туркмен, узбеков и татар. Автор делает обзор фундаментальных научных исследований образа Алдара Косе в казахстанской науке, а также высказывает свою точку зрения на данный вопрос. Кроме того, автор делает художественный анализ некоторых наиболее известных рассказов об Алдаре Косе и дает оценку системы художественных средств. В статье определено место и роль образа Алдара Косе не только в казахской, но и во всей тюркоязычной лите- ратуре. Образ Алдара Косе описан как реально живший человек и как собирательный сатирический образ устного народного творчества.Библиографические ссылки
1 Турсунов Е.Д. Генезис казахской бытовой сказки. – Алматы: Дайк-Пресс, 2004. – 192 с.
2 Марғұлан Ә. О характере и исторической обусловленности казахского эпоса // Известия Казахского филиала АН СССР, серия историческая. – 1946. – №2. – С.80.
3 Қазақ фольклорының типологиясы. – Алматы: Қазақ ССР-інің: Ғылым, 1981. – 308 б.
4 Әуезов М.O. Әр жылдар ойлары. – Алматы: Қазақтың мемлекеттік көркем әдебиет баспасы, 1959. – 559 б.
5 Персидские сказки. – М., 1956. – 307 с.
6 Қазақ ертегілері. ІІІ том. – Алматы: Жазушы, 1964. – 495 б.
7 Алдар куса хикояси. – Тошкент: Бухора басмоси, 1911-1912. – 95 б.
8 Дулати М.Х. Тар–их-и Рашиди.–Алматы: Тұран баспасы, 2003. – 616 б.
9 Имомов К. Узбек сатирик эртақлари. Монография. – Тошкент: Узбекистон ССР: «Фан» нашриети, 1974. – 316 б.
10 Раззоқов X. Латифалар ва уларнинг қахрамони Насриддин Афанди. – Тошкент: «Фан ва турмуш» журн. – №2. –1972. – 57 б.
11 Иностранцев К.А. Материалы из арабских источников для культурной истории сасанидской персии. – С.-Петербург,1907. – 212 с.
12 Сакали М.А. Туркменский сказочный эпос. – Ашхабад, 1956. – 237 с.
13 Хамраев М. Уйгурские юморески. – Алма-Ата, 1969. – 172 б.
14 АН.ФА. инв. – №58, 63, 65.
15 Потавин. Живая старина. – 1916, выпуск ІІ-ІІІ, запись.
16 Қайта ишлаб нашрга тайëрловчи Саъдулла Ш. Узбек халқ эртаклари. – Тошкент, 1955. – 194 б.
17 Kayta ishlab nashrga tayerlovchi Sadulla Sh // Uzbek halk ertaklari. – Toshkent, 1955. – 194 b.
18 Киргизские сказки. – М., 1968. – 241 с.
2 Марғұлан Ә. О характере и исторической обусловленности казахского эпоса // Известия Казахского филиала АН СССР, серия историческая. – 1946. – №2. – С.80.
3 Қазақ фольклорының типологиясы. – Алматы: Қазақ ССР-інің: Ғылым, 1981. – 308 б.
4 Әуезов М.O. Әр жылдар ойлары. – Алматы: Қазақтың мемлекеттік көркем әдебиет баспасы, 1959. – 559 б.
5 Персидские сказки. – М., 1956. – 307 с.
6 Қазақ ертегілері. ІІІ том. – Алматы: Жазушы, 1964. – 495 б.
7 Алдар куса хикояси. – Тошкент: Бухора басмоси, 1911-1912. – 95 б.
8 Дулати М.Х. Тар–их-и Рашиди.–Алматы: Тұран баспасы, 2003. – 616 б.
9 Имомов К. Узбек сатирик эртақлари. Монография. – Тошкент: Узбекистон ССР: «Фан» нашриети, 1974. – 316 б.
10 Раззоқов X. Латифалар ва уларнинг қахрамони Насриддин Афанди. – Тошкент: «Фан ва турмуш» журн. – №2. –1972. – 57 б.
11 Иностранцев К.А. Материалы из арабских источников для культурной истории сасанидской персии. – С.-Петербург,1907. – 212 с.
12 Сакали М.А. Туркменский сказочный эпос. – Ашхабад, 1956. – 237 с.
13 Хамраев М. Уйгурские юморески. – Алма-Ата, 1969. – 172 б.
14 АН.ФА. инв. – №58, 63, 65.
15 Потавин. Живая старина. – 1916, выпуск ІІ-ІІІ, запись.
16 Қайта ишлаб нашрга тайëрловчи Саъдулла Ш. Узбек халқ эртаклари. – Тошкент, 1955. – 194 б.
17 Kayta ishlab nashrga tayerlovchi Sadulla Sh // Uzbek halk ertaklari. – Toshkent, 1955. – 194 b.
18 Киргизские сказки. – М., 1968. – 241 с.
Загрузки
Опубликован
2015-10-19
Выпуск
Раздел
Литературоведение
