Когнитивті метафораның қалыптасу негізі.

Z.- G. K. Hasanov; G. Kayredenova

Авторы

Z.- G. K. Hasanov М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университеті, Орал қ.
G. Kayredenova М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университеті, Орал қ.

Ключевые слова:

когнитивті метафора, когнитивті әрекет, концептосфера, категоризациялау, лексикалық мағына, дәстүрлі метафора, авторлы метафора, комбинаторлы қатынас, дүниенің тілдік суреті, концептуалды сана, тілдік сана, ұлттық-мәдени кеңістік, ақындық таным, когнитив

Аннотация

Бұл мақала семантика ғылымында соңғы кезде ғана қарастырыла бастаған когнитивті метафоралардың қалыптасу негізін зерттеуге арналған. Мақалада когнитивті метафоралар туралы ғалымдардың пікірлері сипатталады. Мақаланың негізінде соңғы кезде когнитивті метафора мәселесін терең зерттеп жүрген белгілі Ресей ғалымдарының когнитивті метафораның ерекшеліктері туралы ойлары мен пайымдаулары жатыр. Сонымен қатар мақаланың негізінде еңбектерінде дәстүрлі метафора, авторлық метафора, бинармды метафоралар зерттелген белгілі қазақ тілшілерінің дәйексөздері мен пайымдаулары келтіріледі. Когнитивті метафораның қалыптасу негізін ашуға талпыныс жасалады. Когнитивті метафоралардың табиғаты когнитивті семантиканың басты категорияларымен байланыста қарастырылады. Атап айтқанда, концептілер жүйесі, концептілер түрлері, концептілер модельдері, концептілердің ішкі құрылымы, ақынның өзіндік когнитивті танымы, когнитивті метафораның стилистикалық ерекшелігі, комбинаторлық қатынас, концептуалды сана, тілдік сана, ұлттық-мәдени кеңістік, поэтикалық таным, когнитивті таным және т.б. Когнитивті метафораның қалыптасу ерекшеліктерін көрсету үшін Қазақстанның халық жазушысы, ойшыл, ақын Ә.Кекілбаевтың өлеңдер жинағынан мысалдар алынды. Истоки формирования когнитивных метафор Данная статья посвящена исследованию возникновения когнитивных метафор, рассматриваемых в последнее время в семантике. В статье описываются мнения ученых о когнитивной метафоре. В основе статьи лежат мысли и суждения известных российских ученых, которые уделяют в последнее время большое внимание вопросу об особенностях когнитивной метафоры. К тому же в статье приводятся цитаты и суждения известных казахских ученых, в трудах которых исследованы традиционные метафоры, авторские метафоры, бинармные метафоры. Осуществляется попытка раскрытия истоков формирования когнитивной метафоры. Природа когнитивной метафоры описывается в связи с основными категориями когнитивной семантики. А именно, система концептов, виды концептов, модели концептов, внутренная структура кон- цептов, своеобразное когнитивное познание поэта, стилистическая особенность когнитивной метафоры, ком- бинаторное отношение, концептуальное сознание, языковое сознание, национально-культурное простран- ство, поэтическое познание, когнитивное познание и т.д. Для анализа особенности когнитивных метафор взяты примеры из сборника стихов народного писателя Казахстана, мыслителя, поэта А. Кекильбаева. Ключевые слова: когнитивная метафора, лексическая семантика, лексическое значение, лексическая синтагматика, бинармная метафора, авторская метафора, комбинаторное отношение, концептуальное созна- ние, языковое сознание, национально-культурное пространство, поэтическое познание, когнитивное позна- ние.

Библиографические ссылки

1 Оразалиева Э. Когнитивтік лингвистика: қалыптасуы мен дамуы. – Алматы: Ан Арыс, 2007.
2 Попова З.Д., Стернин И.А. Когнитивная лингвистика. – М.: АСТ: Восток-Запад, 2007.
3 Павиленис H.И. Проблемы смысла; Современный логико-функциональный анализ языка. – М.: Мысль, 1983.
4 Знаков В.В. Понимание – как проблема психологии мышления // Вопросы психологии. 1991, – №1. – C. 22.
5 Маслова В.А. Введение в когнитивную лингвистику. – М.: Флинта: Наука, 2007.
6 Ислам А. Ұлттық мәдениет контексіндегі дүниенің тілдік суреті (салыстырмалы-салғастырмалы лингвомәдени сараптама). Филол. ғыл. д. ... дис. – Алматы, 2004.
7 Керимбаев Е.А. Этнокультурные основы номинации и функционирования казахских собственных имен: Автореф. ...
д. филол. наук. – Алма-Ата, 1992.
8 Абдрахманова Ж.М. Тіл мен дүниетаным сабақтастығы (Ә. Кекілбаев шығармалары негізінде). Филол. ғыл. канд. ...дис. – Алматы, 2004.
9 Ерғали І.Е. Философия как духовная деятельность. – Астана, 2003.
10 Әмірбекова А.Б. Концептілік құрылымдардың поэтикалық мәтіндегі вербалдану ерекшелігі (М. Мақатаев поэзиясы бойынша). Филол. ғыл. канд. ... дисс. – Алматы, 2006.
11 Гиздатов Г.Г. Типология и динамика когнитивных моделей в речевой деятельности: дис. ... д. филол. наук. – Алматы,1999.
12 Утебалиева Г.Е. Усвоение неродного языка: коммуникативно-когнитивная модель. – Алматы: Қазақ университеті,2008.
13 Баранов А.Н. О типах сочетаемости метафорических моделей // Вопросы языкознания. – 2003. - № 2. – С. 73-94.
14 Телия В.Н. Метафора как модель смыслапроизводства и ее экспрессивно-оценочная функция // Метафора в языке и тексте. – М., 1988. – С. 26-52.