«Хұсырау- Шырын » дастанының шығыстық нұсқалары. Восточные версии дастана «Хосров и Ширин».

Аннотация

Мақалада «Хұсырау-Шырын» дастанының парсы- түркі тілінде жазылған нұсқаларының жанрлық-сюжеттік сипатына ерекше көңіл бөлінеді. Автор низамидің «Хұсырау-Шырын» поэмасынан бастау алатын Құтыб, Әмір Хұсырау, Науаи т.б. әйгілі ақындардың ортақ тақырыбына айналған, шығыс классиктерінің«хамсасын» құрайтын маңызды сюжеттің мәтіндік өзгерістеріне көңіл бөледі, сөз зергерлерінің өмір сүрген ортасына, айналасына байланысты деректерге тоқталады. Дастанның саяси-қоғамдық, тарихи-философиялық рөлі де автор назарынан тыс қалмайды. Ізденуші бұл шығарманың түркі халықтарында жария болған үлгілерін, олардың идеялық мазмұнын авторлардың дүниетанымы тұрғысынан зерттеу мәселесін көтере отырып, низами мен Науаи қалыптастырған мектептер хақында, олардың ақындық дәстүрі жайында мәнді мәселе көтеріледі. Науаи қаламынан туған дастандардың ауызша тараған өзбекше нұсқалары болғаны фольклоршы ғалымдарға көптен мәлім. Фольклорлық нұсқалар санатынан табылатын мұндай жырлардың табиғаты жайында Жирмунский мен Зарифовтың зерттеулерінде біраз айтылды. Науаидың «Фархад- Шырын» дастанын қазақ ақындары да жырлаған. Мақала авторы оқырман қауымды Ташкент маңында хатқа түскен осындай нұсқалардың бірімен таныстырады. В статье обращается особое внимание на жанрово-сюжетную природу вариантов дастана «Хосров и Ширин», написанных на тюркских и персидских языках. Развивая центральную тему поэмы низами «Хосров и Ширин», Кутыб, Амир Хосров, Навои уделили внимание важности и необходимости изменения этого текста при создании восточными классическими поэтами жанра «хамсы », положили в основу своих произведений биографическую основу мастеров словесного искусства, обогатили их документальным материалом. Не остается без внимания и историко- философская, и общественно- политическая роль дастана. Поднимая вопросы популяризации образцов этого произведения среди тюркских народов, их идейного содержания, авторского мировоззрения, соискатель касается и важных проблем поэтической традиции, формирования поэтических школ поэтами Навои и низами. Ученым- фольклористам известно много материалов, имеющих отношение к бытующим устно вариантам поэм А. Навои на узбекском языке. О сюжетно- жанровой природе этих образцов неоднократно упоминали в своих исследованиях Жирмунский и Зарифов. Дастан А. Навои «Фархад и Ширин» исполняют также и казахские акыны. Автор настоящей статьи знакомит читателей с вариантами, обнаруженными в Ташкенте.