О категориях смысловой организации текста. Мәтіндімағынасымен ұйымдастырудың категориялары туралы.
27 25
Ключевые слова:
мәтін, дискурс, мәтін байласымдылығы, мәтін тұтастылығы (бүтіндігі), пропозиция, тақырыптың біртұтастығы, тақырып- ремалық бөлшектенуі, текст, связность текста, цельность (целостность) текста, тематическое единство, тема- рематическое,Аннотация
Мәтін лингвистикасында мәтіннің маңызды категориялары деп, дискурстық(ойлап сөйлеу) әрекеттің өніміретінде оның айласымдылығы мен тұтастығын айтуға болады. Мақалада білімнің когнитивті-дискурстық парадигмасының ұғым мен ғылым аппаратын қолдана отырып, осы категориялар талданған. Сонымен мәтінді мағынасымен ұйымдастыру деңгейінде оның байласымдылығы мен тұтастығы зерделенген. Осы категориялардың семантикалық- мағыналық қызметі мәтіннің онтологиялық ілімін құрайды, атап айтқанда бұл категориялар мәтіннің мағыналық және тілдік ортақтастылығын құрайды, яғни оны мәтін емес немесе жетілмеген мәтіннен айырмашылығын ажыратады. Мақалада мәтіннің мағыналық ұйымдастырылуы лексикалық және синтаксистік құралдар ғана емес семантикалық- мағыналық ортақтастығы деген ұғым уындалады. Оларға мәтін формациясының кеңістік (топологиялық), уақыт (темпоралдық) және оқиғалы (пропозиционалды) құрастырушы категорялары жатады. Кеңістік тұтастығы мағынасы жоқ бос орындарды толтыру қағидасымен құрылады. Уақыт тұтастығы мәтін мазмұнының шекарасын анықтайтын тақырып- ремалық тұтастығын қайта таныстырады. Оқиғалы тұтастық мәтіннің пропозициялық құрылымынан белгіленеді. Сонымен мәтін құрудың мағыналық ұйымдастырылуында тіл тасушының когнитивтік қабілетіне толығымен негізделетін нөлдік пропозицияның маңызы зор. Мәтінді мағынасымен ұйымдастыруды талдауға арналған деректі материалдары ретінде орыс классикалық әдебиетінің шығармалары мен газет жарияланымдары болды. В лингвистике текста ключевыми категориями текста как продукта дискурсивной (речемыслительной) деятельности признаются понятия связности и цельности. Эти категории в статье анализируются с использованием понятийного и научного аппарата когнитивно- дискурсивной парадигмы знания. При этом связность и цельность исследуются на уровне смысловой организации текста. Семантико- смысловые функции этих категорий составляют онтологию текста, именно эти категории формируют то смысловое и языковое единство, которым текст отличается от не-текста или рудиментарного текста. В статье обосновывается положение о том, что смысловая организация текста определяется не столько лексико- синтаксическими средствами, сколько семантико- смысловыми единствами. К ним относятся пространственные (топологические), временные (темпоральные) и событийные (пропозициональные) единства текстовых формаций. Пространственное единство формируется по принципу заполнения пустот. Временное единство репрезентируется в тема-рематической общности содержания. Событийное единство зиждется на пропозициональной структуре текста. При этом особую роль в смысловой организации текстовых образований играет нулевая пропозиция, полностью опирающаяся на когнитивные способности носителей языка. Фактическим материалом для анализа смысловой организации текста послужили произведения русской классической литературы и газетные публикации.Библиографические ссылки
1 Гальперин И.Р. Текст как объект лингвистического исследования.
– М.: КомКнига, 2007. – 148 с.
2 Дымарский М. Я. Проблемы текстообразования и художественный
текст (на материале русской прозы XIX—XX вв.) Изд. 3-е, испр. – М.: КомКнига, 2006. – 296 с.
3 Прохоров Ю.Е. Действительность. Текст. Дискурс. – М.: Флинта,
Наука, 2010. – 224 с.
4 Чернявская В.Е. Лингвистика текста. Лингвистика дискурса.
– М.: Наука, Флинта, 2012. – 208 с.
5 Ли В.С. Когнитивно-дискурсный аспект категории пропозитивности
в современном русском языке.– Алматы:Казакуниверситетi,2004. – 330 с.
6 Кожевникова Квета. Об аспектах связностив тексте как целом
// Синтаксис текста.– М.: Наука, 1981. – С. 51-63.
7 Золотова Г.А., Онипенко Н.К., Сидорова М.Ю. Коммуникативная
грамматика русского языка. – М.: Институт русского языка
им. В.В. Виноградова РАН, 2004. – 544 с.
8 Кобозева И.М. Лингвистическая семантика. Изд.4. – М.: УРСС Эдиториал, 2009. – 352 с.
9 Болдырев Н.Н. Когнитивная семантика. Введение в когнитивную
лингвистику. – Тамбов:Издательский дом ТГУ им. Г.Р. Державина,
2014. – 236 с.
10 Топоров В.Н. Святость и святые в русской духовной культуре.
Том 1. – М.: Языки русской культуры, 1998. – 902 с.
11 Пыхтина Ю. Г. Функционально-семантическая типология
пространственных образов и моделей в русской литературе
XIX – нач. XXI вв. Автореферат дисс… докт. филол. наук. – М.: РУДН, 2014. – 43 с.
– М.: КомКнига, 2007. – 148 с.
2 Дымарский М. Я. Проблемы текстообразования и художественный
текст (на материале русской прозы XIX—XX вв.) Изд. 3-е, испр. – М.: КомКнига, 2006. – 296 с.
3 Прохоров Ю.Е. Действительность. Текст. Дискурс. – М.: Флинта,
Наука, 2010. – 224 с.
4 Чернявская В.Е. Лингвистика текста. Лингвистика дискурса.
– М.: Наука, Флинта, 2012. – 208 с.
5 Ли В.С. Когнитивно-дискурсный аспект категории пропозитивности
в современном русском языке.– Алматы:Казакуниверситетi,2004. – 330 с.
6 Кожевникова Квета. Об аспектах связностив тексте как целом
// Синтаксис текста.– М.: Наука, 1981. – С. 51-63.
7 Золотова Г.А., Онипенко Н.К., Сидорова М.Ю. Коммуникативная
грамматика русского языка. – М.: Институт русского языка
им. В.В. Виноградова РАН, 2004. – 544 с.
8 Кобозева И.М. Лингвистическая семантика. Изд.4. – М.: УРСС Эдиториал, 2009. – 352 с.
9 Болдырев Н.Н. Когнитивная семантика. Введение в когнитивную
лингвистику. – Тамбов:Издательский дом ТГУ им. Г.Р. Державина,
2014. – 236 с.
10 Топоров В.Н. Святость и святые в русской духовной культуре.
Том 1. – М.: Языки русской культуры, 1998. – 902 с.
11 Пыхтина Ю. Г. Функционально-семантическая типология
пространственных образов и моделей в русской литературе
XIX – нач. XXI вв. Автореферат дисс… докт. филол. наук. – М.: РУДН, 2014. – 43 с.
Загрузки
Как цитировать
Lee, V. S. (2015). О категориях смысловой организации текста. Мәтіндімағынасымен ұйымдастырудың категориялары туралы. Вестник КазНУ. Серия филологическая, 152(6). извлечено от https://philart.kaznu.kz/index.php/1-FIL/article/view/894
Выпуск
Раздел
Языкознание
