Қазақ тіліндегі «сүйек» лексемасының семантикалық парадигмасы. Семантическая парадигма лексемы «сүйек (кость)» в казахском языке.
Ключевые слова:
семантикалық дала, ассоциативтік байланыстар, негіздік концепт, фон білімдер, әлемнің тілдік суреті, лексема, архисема, туындату сема, әлеуетті сема, семантическое поле, ассоциативные связи, базовый концепт, фоновые знания, языковая картина мира,Аннотация
Мақалада қазақ тіліндегі «сүйек» лексемасының лингвомәдениеттанымдық, этнолингвистикалық, семантикалық, этимологиялық, ассоциациялық ерекшеліктері қарастырылған. «Сүйек» концептінің философиялық мәнін қазақ халқының ұлттық рухани дүниетанымындағы ататек, ру, түбі бір, намыс, ар-ождан, ұят сияқты семантикалық мәнге ие сарысүйек, сүйек жақын, сүйек шатыс, сүйектес, сүйегін қорлау, сүйегіне таңба салу, сөз сүйектен, таяқ еттен өтеді, сүйегі менікі, еті сенікі, сүйегі асыл, сүйек тістеген ит, сүйек тамыр сияқты паремиологиялық қор мен фразеологизмдер, архаизмдер, диалектизмдер құрайтыны анықталып кешенді семантикалық талдау жасалды. Қазақ тіліндегі «сүйек» лексемасы – тілдік санадағы бейнелі-ассоциациялық және бағалауыштық қасиеттерге ие күрделі семантикалық парадигма құрайтын концептуалдық бірлік екені айқындалды. В данной статье рассматриваются методы исследования лексемы «кость» как концепта национальной казахской культуры через выявление лингвокультурных, семантических, этимологических и ассоциативных связей в общей языковой картине мира. В содержании статьи семантическое поле и философское значение концепта «сүйек» уточняют понятия, характеризуют особенности казахского национального менталитета: ата-тек (предки, род), ру (род, племя), түбі бір (единокровные), намыс (честь), ар-ождан (совесть, честь), ұят (стыд, позор). Семантическая глубина концепта «сүйек» обусловлена пересечением, переплетением и наложением значений лексем, образующих внутри основного (ядерного) семантического поля метафорических, ассоциативных, образно-семантических микрополей. Сакральный смысл исследуемого концепта, раскрывает и уточняет этнографический характер казахских традиций и обычаев, народных примет и обрядов. Это свидетельствует о многомерности понятия «сүйек», многоаспектности проявлений его смысла и является доказательством того, что концепт «сүйек» есть базовый концепт казахской культуры.Библиографические ссылки
1 Верещагин Е.М., Костомаров В.Г. Лингвострановедческая теория слова. – Москва, 1980. – 320 с.
2 Краткий словарь когнитивных терминов / Под. ред. Е.С. Кубряковой. – Москва, 1996. – 245 с.
3 Ахметжанова З.К. Лингвокультурная концептология в Казахстане // Восточнославянские языки и литературы в историческом и культурном контекстах: когнитивная лингвистика и концептуальные исследования. Выпуск 13. – Киев, 2012.– 215 c.
4 Қазақ әдеби тілінің сөздігі. – ХІІІ т. – Алматы, 2011.
5 Қазақ тілінің қысқаша этимологиялық сөздігі. – Алматы, 1966. – 254 б.
6 Кайдар А.Т. Структура односложных корней и основ в казахском языке. – Алматы, 2005. – 295 с.
7 Сыздық Р. Қазақ тіліндегі ескіліктер мен жаңалықтар. – Алматы, 2009.
8 Леонтьев А.А. Общие сведения об ассоциациях и ассоциативных нормах // Словарь ассоциативных норм русского языка. – Москва, 1997.
2 Краткий словарь когнитивных терминов / Под. ред. Е.С. Кубряковой. – Москва, 1996. – 245 с.
3 Ахметжанова З.К. Лингвокультурная концептология в Казахстане // Восточнославянские языки и литературы в историческом и культурном контекстах: когнитивная лингвистика и концептуальные исследования. Выпуск 13. – Киев, 2012.– 215 c.
4 Қазақ әдеби тілінің сөздігі. – ХІІІ т. – Алматы, 2011.
5 Қазақ тілінің қысқаша этимологиялық сөздігі. – Алматы, 1966. – 254 б.
6 Кайдар А.Т. Структура односложных корней и основ в казахском языке. – Алматы, 2005. – 295 с.
7 Сыздық Р. Қазақ тіліндегі ескіліктер мен жаңалықтар. – Алматы, 2009.
8 Леонтьев А.А. Общие сведения об ассоциациях и ассоциативных нормах // Словарь ассоциативных норм русского языка. – Москва, 1997.
Загрузки
Опубликован
2015-10-19
Выпуск
Раздел
Языкознание
