Эпостық жырлардағы топонимдер: аңыз бен ақиқат. Топонимы эпических сказаний: легенда и истина
Ключевые слова:
өлке, жыр-дастан, ертегілік сюжет, аңыз-әңгіме, халықтық этнография, жазу өнері, фольклор, этнос, край, песнь-поэма, сказка, сюжет, легенда-разговор, народ этнография, искусство, писания фольклор, этнос.Аннотация
Мақалада жырда батыр Қараспан тауын мекендеген қалың қыпшақ елімен қош айтысып, арқадағы Атасу мен Манащыдан, Шалқар көл мен Мұғаджар тауынан басталатын Жем (Ембі) өзенінен, содан соң Темір өзенінен өтеді. Фольклорлық туындыларда ерте кезеңдегі белгілі бір тарихи оқиғалардың негізінде туындаған шиеленіскен оқиғалар желісі, көркем образдар, бейнелі суреттер берілуімен қоса сол әдеби ауызекі тараған шығармаларды тудырған халықтың өмір тіршілігінен де мағлұмат беріледі. Жырда бірталай жер-cу аттары кездеседі. Мысалы, Тайбурыл тұлпардың шабысын суреттейтін тұстарда Күлтөбе, Қазды көл, Қулы көл, Қызды көл, Шалқар көл, Желді көл, Құмыра көл, Қотан көл, Күдер, Барлы тау, Қарлы тау, Ала тау, Иір тау, Сүйір тау, Атасу, Манащы, Қампай-құмпай, Жем, Қалбағайлы шөл, Нұра, тағы басқа көптеген жергілікті атаулар аталады . Сондай-ақ, Қобыланды батырдың жауға шапқан сапарында небір түрлі жерлерден өткендігін көрсету үшін бірталай жер-су атауларын атаумен бірге, сан-салалы жер бедерін бейнелейтін сөз қолданыстарын пайдаланған. В статье анализируются топономические сведения художественных произведений, которые явно указывают на такие географические названия, как Шалкар кол, Мугоджар, Жем (Емби), Темир өзені и т.д. Через фольклорные произведения передаются определенные исторические события, а также быт народа, в среде которых рождались этические сказания. В произведении встречаются названия земель Алатау, Коздикол, Караспан, Арыс, Азулы, Айнакол, Караша тау как места населения народа Кобланды батыра. Также встречаются Дакомины как город Казань. Сырлы кала, Кырлы кала гора Каскарлык, озеро Куба, река Сары, Сары бел, Аксай, Ортобе, гора алтынды. А также есть топонимы подобные наименованиям местности в Казахстане: Арка, Ишим, Жаик, Елек, прямо не связанные с сюжетом этих эпосов.Библиографические ссылки
1 Қазақ ономастикасының мәселелері. – Алматы: Ғылым, 1986. – 136 б.
2 А.Жұбанов, Қолданбалы тіл білімінің мәселелері. – Алматы: Арыс, 2008. – 49, 50, 53 бб.
3 Орынбетова Э. М.Әуезовтің «Абай жолы» эпопеясының ономастикалық кеңіс тігінің лингвомәдени сипаты. ф.ғ.к. дисс: 10.02.02. – Алматы, 2010. – 119 б.
4 Жанұзақов Т. Қазақ тіліндегі жалқы есімдер. – Алматы: Ғылым, 1965. – 224 б.
5 Қобыланды батыр жыры.
6 Ғабдуллин М. Қазақ халқының ауыз әдебиеті. – Алматы: Мектеп, 1974. – 320 б.
2 А.Жұбанов, Қолданбалы тіл білімінің мәселелері. – Алматы: Арыс, 2008. – 49, 50, 53 бб.
3 Орынбетова Э. М.Әуезовтің «Абай жолы» эпопеясының ономастикалық кеңіс тігінің лингвомәдени сипаты. ф.ғ.к. дисс: 10.02.02. – Алматы, 2010. – 119 б.
4 Жанұзақов Т. Қазақ тіліндегі жалқы есімдер. – Алматы: Ғылым, 1965. – 224 б.
5 Қобыланды батыр жыры.
6 Ғабдуллин М. Қазақ халқының ауыз әдебиеті. – Алматы: Мектеп, 1974. – 320 б.
Загрузки
Опубликован
2015-10-19
Выпуск
Раздел
Языкознание
