Күрделі ауру атаулары. Названия сложных болезней.

G. U. Tanabaeva; G. U. Tanabaev; A. M. Baygutova

Авторы

G. U. Tanabaeva М. О. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті, Шымкент қ.
G. U. Tanabaev Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық институты, Шымкент қ.
A. M. Baygutova

141 55

Ключевые слова:

морфологиялық тәсілдер, сөзжасамдық модель, күрделі атаулар, семантика, морфологический способ, словообразовательная модель, сложные названия,

Аннотация

Ғылыми мақалада адамға қатысты күрделі ауру атауларының морфологиялық тәсілдер арқылы жасалу жолдары жан-жақты қарастырылған. Қазақ тіліндегі ауру атауларының екі немесе одан да көп сөздердің бірігуі арқылы жасалатыны кеңінен баяндалған. Оған байланысты нақты мысалдар келтірген. Ауру атауларының жасалу үлгілері әртүрлі болғанымен, олардың өзіндік жүйесі мен құрылымы бар екенін айта отырып, олардың жасалуының өзіндік сөзжасамдық моделіне тоқталған. Тілдің сөздік қорындағы мұндай лексикалық бірліктердің құрамында зат есім + зат есім, сын есім + зат есім, зат есім + етістік, етістік + етістік, есімдік + есімдік, сын есім + зат есім т.б. сөз таптары қолданыла беретіндігі айтылған. Мақалада осы үлгімен жасалған біріккен ауру атаулары тілдегі ең үлкен топтарға бөліп қарастырылған. Біріккен ауру атауларының құрамындағы сөздердің бірігуінің мынадай ерекшеліктері бар: біріншіден, біріккен сөз құрамындағы компоненттер бір-бірімен валенттілігі жағынан байланыста тұрады, екіншіден, ауру атауының таңбалануы ұғымдық уәжділікке, семантикалық шектестікке, дыбыстық сәйкестілікке негізделеді. В научной статье рассматриваются морфологические способы образования названий сложных болезней, которые относятся к человеку. Также описано то, что в казахском языке названия болезней образуются путем сложения двух или более слов. В связи с этим приведены конкретные примеры. В данной статье рассмотрена единая система и структура этих названий, также своеобразная модель словообразования. В словарном запасе казахского языка в составе лексических единиц используются такие части речи, как имя существительное+имя существительное, имя прилагательное+имя прилагательное, имя существительное+глагол, глагол+ глагол, местоимение+ местоимение, имя прилагательное+ имя сущест- вительное. Сложные названия болезней, образованные таким способом рассмотрены в составе нескольких лексических групп. Существуют следующие особенности сложения слов в сложных названиях болезней; во-первых, компоненты в составе названий взаимосвязаны между собой по валентности, во-вторых, обозначение названий болезней основано на мотивации значения, семантической границе, звуковым сочетанием слов.; словообразовательная модель, сложные названия, семантика.

Библиографические ссылки

1 Шойбекова Ғ. Туынды сөздердің мағыналық ерекшелігі мен уәжділігі. (семантикалық тәсіл).Филол.ғыл.канд.автореф.:10.02.02.–Алматы,2006.–28 б.
2 Салқынбай А.С. Қазақ тілі сөзжасамы. – Алматы: Қазақ университеті, 2003. – 271 б.
3 Шәкенов Ж. Қазақ тіліндегі күрделі сөздер тұлғалар. – Алматы: Ана тілі, 1991. – 120 б.
4 Оралбай Н. Қазақ тілінің сөзжасамы. – Алматы: Қазақ университеті, 2002. – 213 б.