Особенности образной структуры прозы Р. Сейсенбаева. Р. Сейсенбаев прозасының бейнелік құрылымының өзгешеліктері

G. B. Shainova

Авторы

G. B. Shainova Казахский государственный женский педагогический университет

29 31

Ключевые слова:

двойничество, миф, архетип, культурный персонаж - трикстер, ұқсастық, мәдениетті кейіпкер – трикстер

Аннотация

В статье рассматривается одна из особенностей создания персонажей в философской прозе Р. Сейсенбаева, в основе которой лежит принцип двойничества. Феномен двойничества имеет различную трактовку, в зависимости от того, дан ли он в эпическом произведении или в классическом романе. В романе «Мертвые бродят в песках» мы видим два типа двойничества – романное и эпическое. Романное двойничество, где персонажи противопоставлены как «двойники-антагонисты» воплощено в образах Кахармана и муллы Кайыра, чьи отношения организуются как противоборство и восходят к мифологической структуре «культурный герой – трикстер». Также дан анализ другого типа двойничества – эпического. Этот тип связан с дублированием персонажей. Таков характер построения персонажей – Насыр-Кахарман-Бериш. Здесь использован мифологический принцип, при котором «множество персонажей, образующих цепь», следует рассматривать как одну личность. Эпическое двойничество обусловлено архаическим сознанием и «является воплощением готового мифо-эпического единства мира». Эпическое двойничество – это, фактически, изменение формы при тождестве содержания. В романе писателя мы видим оба принципа создания персонажей. Мақалада Р. Сейсенбаев философиялық прозасында негізінде ұқсастық ұстанымы жатқан кейіпкерлерді сомдау ерекшеліктері қарастырылады. Ұқсастық феномені эпостық шығармада немесе классикалық романда көрініс табуына қарай түрліше түсіндіріледі. «Өлік кезген құм белдер» романында біз ұқсастықтың екі түрін ажырата аламыз – романдық және эпостық. Кейіпкерлері кереғар ретінде қарама-қарсы қойылған романдық ұқсастық Қаһарман мен Қайыр молданың бейнесінде көрініс табады. Олардың қарым-қатынасы тайталас ретінде ұйымдастырылып, «мәдениетті кейіпкер – трикстер» мифологиялық құрылымға барып тіреледі. Сонымен қатар мақалада ұсастықтың екінші бір түрі – эпостық ұқсастық талданады. Ұқсастықтың аталмыш түрі кейіпкерлердің қосарлануымен байланысты. Насыр-Қаһарман-Беріш секілді кейіпкерлерді сомдау осындай сипатқа ие. Бұл жерде бір тұлға ретінде қарастыруды талап ететін «тізбек құратын көптеген кейіпкерлер» атты мифологиялық ұстаным орын алған. Эпостық ұқсастыққа көне сана себепші болған, ол «әлемнің дайын мифо-эпостық тұтастығының» нақты көрінісі болып табылады. Эпостық ұқсастық – бұл, шын мәнінде, мазмұн үйлестігі жанында пішіннің өзгеруі. Қаламгер романында біз кейіпкер сомдаудың екі ұстанымын да көреміз.

Библиографические ссылки

1 Мелетинский Е.М. О литературных архетипах. – М., 1994. – 136 с.
2 Бахтин М. Творчество Франсуа Рабле и народная культура средневековья и Ренессанса. – М.: Худ. литература,1990. – 543 с.
3 Ярошенко Л.В. Жанр романа-мифа в творчестве А.Платонова: Монография / Л.В. Ярошенко. – Гродно: ГрГУ, 2004. – 137 с.
4 Шталь И.В., Попова Т.В. О некоторых приемах построения художественного образа в поэмах Гомера и византийском эпосе XII в. // Античность и Византия: Сб. ст. / Отв. ред. Л.А. Фрейберг. – М.: Наука, 1975. – С. 53–90.
5 Рымарь Н.Т. Поэтика романа. – Куйбышев: Изд-во Сарат. ун-та, Куйбыш. филиал, 1990. – 254 с.
6 Коваленко А.Г. Конфликт и характер (мотив двойничества от Достоевского до Набокова). – Минск: БДУ, 2001. – Ч.3: Русская литература в контексте мировой. Достоевский и мировой литературный процесс. – С. 206-210.
7 Джангужин Р. И все-таки жизнь // Простор, 1992. – № 5. – C. 148-150.