Орта ғасыр жазба ескерткіштері тіліндегі антонимдер («Қутадғу билиг» жәнеантонимдер; түркі ескерткіштері; зат есімдер; Қутадғу билиг; Һибат-ул хақайиқ; Антонимы в языке средневековых тюркских памятников (по материалам «Кутадгу билиг» и «Һтбат-ул хакайик».

Авторы

  • B. R. Kulzhanova Казахский национальный университет имени аль-Фараби, г. Алматы

Ключевые слова:

антонимы, тюркские памятники, имя существительные, Қутадғу билиг, Һибат-ул хақайиқ,

Аннотация

Мақалада орта ғасыр түркі жазба ескеркіштері тілінде кездесетін антонимдер туралы сөз болады. Кейбір антонимдер біздің заманымызға дейін келіп жетсе, кейбір антонимдердің бір сыңары көнеріп, қазіргі түркі тілдерінен шығып қалған. Екі сыңары да көнерген антонимдерде ұшырасады. Оның есесіне тілде кейін пайда болған жаңа сөздер көне түркі жазба ескерткіштеріндегі ұшырасатын сөздермен антонимдік қатар түзген. Антонимдердің сипаты осылайша түрлі-түрлі болып келеді. Екі сыңары да көнеруі себепті тілімізден шығып қалған антонимдер бірен-саран. Ал бір сыңары көнерген жағдайда, оны араб немесе түркі сөздері ауыстырған. Белгілі бір сыңарын қазақы ұғым алмастырған антонимдік жұптар да бар. Антонимдік қатарлардың арасында елеулі фонетикалық өзгерістерге ұшыраған сөздер де кездеседі. Жалпы алғанда, антонимдер – түркі тілдерінің тектестігін, сабақтастығын дәлелдейтін қосымша фактілердің бірі. В статье рассматриваются антонимы в письменных памятниках средневековья. Если некоторые антонимы активно используются до сих пор, а у некоторых парных антонимов одни пары устарели, соответ- ственно они не применяются в современном тюркском языке. Иногда встречаются антонимы, у которых обе пары устарели, а иногда новые слова в языке присоединяясь словами письменных памятников создавали новые антонимические ряды. Таким образом, языковая характеристика антонимов бывает различной. Если один член антонимической пары устарел, то тогда их заменяли арабские и тюркские слова. Есть антонимические пары, где один член заменен казахским словом, а также есть антонимические пары с большими фонетическими изменениями. Таким образом, антонимы являются одним из дополнительных факторов, доказывающих взаимосвязь тюркских языков.

Библиографические ссылки

1 Мусин Ж. Қазақ тілінің антонимдер сөздігі. – Алматы: Мектеп, 1984. – 5 б.
2 Болғанбайұлы Ә., Қалиұлы Ғ. Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы мен фразеологиясы. – Алматы: Санат, 1997. – 21 б.
3 Кеңесбаев І., Мұсабаев Ғ. Қазіргі қазақ тілі. Лексика, фонетика. – Алматы: Қазақтың оқу-педагогикалық мемлекеттік баспасы, 1962. – 76 б.
4 Ысқақов А. Қазіргі қазақ тілі. Морфология. – Алматы: Мектеп, 1974.–43 б.

Загрузки

Опубликован

2015-10-19