Дәстүрлі және қазіргі тілдік санадағы «гүл» лексемасының семантикалық және ассоциациялық табиғаты. Семантические и ассоциативные особенности лексемы «гүл» в традиционном и современном языковом сознании.

Аннотация

Мақалада қазақ халқының дәстүрлі және қазіргі тілдік санасындағы «гүл» лексемасының ономасиологиялық, семантикалық құрылымы қарастырылады. «Гүл» лексемасына жүргізілген семантикалық кон- цептуалды талдау негізінде ұлттық мәдени фонға ие концепт ретінде тануға болатындығы айқындалды. Қазақ халқының тілдік санасындағы «гүл» лексемасының қандай ұғымдық белгілерді иеленетіндігін айқындау үшін, ассоциативті эксперимент нәтижелері талданды. Ассоциативті эксперимент нәтижелерін әрі ақын-жазушылар шығармаларының тіліне талдау жүргізу негізінде «гүл» лексемасына байланысты қалыптасқан ұлттық дүниетаным жүйесін, ұлттық ойлау әрекеті, ұлттық психологиясы мен болмысын бағамдауға болатыны айқындалды. Гүл сөз-стимулына берілген ассоциаттардың жиілік кестесі былайша түзілді: «80 әдемілік», «75 сұлулық», «73 нәзік, нәзіктік», «70 хош иіс, жұпар иіс», «70 қыз», «69 махаббат», «63 гүлдей жайнау, құлпыру», «53 көтеріңкі көңіл-күй», «50 өмір», «42 мереке», «37 солу», «35 көктем». Кейбір респонденттер арасында гүл лексемасына қатысты діни таным негізінде қалыптасқан эмоционалды реңкі жоғары, «өзі үшін мәнді» деп саналатын индивидуалды ассоциациялары талданды. В данной статье рассматривается номинативная и семантическая структура лексемы «гүл» в традиционном и современном казахском языковом сознании. На основе семантического и концептуального анализа было определено, что лексический элемент «гүл» можно рассматривать как самостоятельный концепт, отражающий языковое, национальное и культурное сознание казахского народа. В ходе исследования был проведен ассоциативный экперемент, основными реакциями на стимул «гул» были следующие реакции: «80 красот », «75........» , «73 нежности», «70 ароматности», «70 девушек», «69 любви», «63 расцветать как цветок», «53 хорошее настроение», «50 жизнь», «42 праздник», «37 завяли как цветы», «35 весна». По результатам ассоциативного экперимента, семантического и лингвокультурного и когнитивного анализа было выявлено, что существующие концептуальные особенности отражающие значения «гул» содержат в себе такие категории, как «красота», «любовь», «жизнь», «смерть».