Мағжан Жұмабаевтың «Ақсақ Темір сөзі» өлеңінің лингвопоэтикасы және оның орыс, ағылшын тілдеріне аударылуы

А. Алпысбаева; С. Ашимханова; С. Искиндирова; A. Молдасанова

doi:10.26577/EJPh2025197120

Авторлар

А. Алпысбаева Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Алматы, Қазақстан https://orcid.org/0000-0002-5947-6084
С. Ашимханова Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Алматы, Қазақстан https://orcid.org/0000-0002-4167-6985
С. Искиндирова Қ. Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университеті, Қазақстан, Ақтөбе қ. https://orcid.org/0000-0002-3432-8050
A. Молдасанова Халықаралық ақпараттық технологиялар университеті, Қазақстан, Алматы қ. https://orcid.org/0000-0002-8025-729X

DOI:

https://doi.org/10.26577/EJPh2025197120

65 17

Аннотация

Мақалада Мағжан Жұмабаевтың белгілі «Ақсақ Темір сөзі» өлеңінің лингвопоэтикасы (текстуалды және экстра текстуалды) және оның орыс, ағылшын тілдеріне аударылу ерекшеліктері қарастырылады. Автор қолданған әрбір сөз бен сөз саны санаулы, әрбір лингвистикалық және экстралингвистикалық элементтің атқарып тұрған қызметі, өзіндік орны, эксплицитті және имплицитті мазмұны бар болатын поэтикалық аударма – көркем аударманың асқар шыңы. Сондықтан поэзия аудармасына әрбір аудармашының батылы жете бермейді. Әсіресе Мағжан Жұмабаев секілді лирик, символист ақынды аудару оңай емес екені анық. Сол себепті зерттеу мақаласының мақсаты ақынның «Ақсақ Темір сөзі» өлеңінің ішкі және сыртқы көркемдік образының орыс және ағылшын тілдеріне аударылу сипатын, тәржіма барысында орын алған аудармашылық трансформациялардың болмысын интерпретациялап, тұжырымдау болып табылады.

Мақалада әлемдік аударматану ғылымында шешімін таппай, талай дискуссияға себеп болған «мәңгілік» мәселелердің бірі – поэтикалық аударманың «мүмкін және мүмкін еместігі» жайлы ғалымдардың ой-пікірлері негізге алынады. Бұл зерттеудің теориялық құндылығын көрсетеді. Орыс тіліндегі екі аударма нұсқасы мен ағылшын тіліндегі аударма түпнұсқамен салыстырмалы түрде текстуалды және экстра текстуалды деңгейде талдауға түсіп, ықтимал болжамдар жасалады. Аудармада орын алған өзгерістер түпнұсқадағы автордың ойы мен интенциясына, сөз саптауына тигізген әсері тұрғысынан қарастырылады. Бұл зерттеудің практикалық құндылығын құрайды.

Нәтижесінде, поэзия аудармашысы түпнұсқа тілі мен аударма тілінен жалпы тілдік құзіретке ғана ие емес, екі жақтың да әдеби-поэтикалық тілі мен мәнерін, мәдени құндылықтар жүйесін, тарихын, тіпті автордың өмір жолы мен шығармашылығын, осы өлеңді жазудағы мақсатын, өмір сүрген заманы мен қоғам ерекшеліктерін алдын-ала танып білуі қажет, бойында ақындық қабілет болуы керек деген қорытынды жасалады.

Түйін сөздер: Мағжан Жұмабаев, поэзия, поэтикалық аударма, лингвопоэтика, көркемдік-бейнелеуіш құралдар.

Авторлардың биографиясы

А. Алпысбаева, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Алматы, Қазақстан

Алпысбаева Айгүл Ерболатқызы – PhD, жетекші ғылыми қызметкер, Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ (Алматы қ., Қазақстан, e-mail: aygul.alpysbaeva.91@mail.ru);

С. Ашимханова, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Алматы, Қазақстан

Ашимханова Светлана Ашимхановна – филология ғылымдарының докторы, профессор, Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ (Алматы қ., Қазақстан, e-mail: Svetlana-1943@mail.ru);

С. Искиндирова, Қ. Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университеті, Қазақстан, Ақтөбе қ.

Искиндирова Салтанат Куатовна – филология ғылымдарының кандидаты, доцент, Қ. Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университеті (Ақтөбе қ., Қазақстан, e-mail: s.iskindirova@mail.ru);

A. Молдасанова, Халықаралық ақпараттық технологиялар университеті, Қазақстан, Алматы қ.

Молдасанова Айсұлу Аблакимовна – филология ғылымдарының кандидаты, қауымдастырылған профессор, Халықаралық ақпараттық технологиялар университеті (Алматы қ., Қазақстан, e-mail: d.moldassanova@gmail.com).