Сөздер мен сөз тіркестерін алмастырудың әдеби тілге әсер ету мүмкіндіктері

Аннотация

Функциясына, даму дәрежесіне байланысты басқа тілдерден алынған сөздер мен тіркестер әртүрлі топтарға бөлінеді. Кейбір кірме сөздер тек номинативті қызмет атқарса, кейбір кейбір кірме сөздердің экспрессивті функциясы бар. Тілдегі сөздердің игерілуі, шектеулі немесе кең салада қолданылуы кірме сөздердің қызметіне әсер етеді. Бақылаулардан басқа кірме элементтермен салыстырғанда шектеулі ортада қолданылатын кірме сөздер реңк жасау үшін неғұрлым қажет екендігі белгілі болды. Түрік әдеби тілінің өзара әрекеттесуі нәтижесінде қазіргі әзірбайжан баспасөзіндегі лексикалық жаңару тенденциясы терминдердің құрылуымен шектелмейді және бұл үрдіс араб-парсы тектес көптеген жалпы қолданылатын сөздерді түркизмдерге ауыстыру процесін қамтиды. Өзара байыту процесі көптеген сәттерде әзірбайжан тілінің қазіргі түрік тіліне әсерімен қатар жүреді. Әзірбайжан тілінің әсерінен түрік БАҚтарында, атап айтқанда түрік радиосы мен теледидарында әзірбайжан сөздері, сөз тіркестері мен сөйлемдері қолданылады. Сөздердің шығу тегін, олардың белгілі бір тілге жататындығын анықтау кірме сөздердің әдеби тілге әсер ету мүмкіндіктерін ашу үшін қажет. Зерттеулер көрсеткендей, 19 ғасырдың аяғына дейін біздің тілімізде қолданылған түрік тектес сөздерді, сондай-ақ архаизмдер қатарында болған және біздің тілімізге қайта енген түркі тектес жаңа сөздерді кірме сөздер ретінде қарастыру дұрыс емес. Бұл мәселеде назар аудару керек ең басты нәрсе – соңғы уақытта түркі тектес көптеген жаңа сөздердің түрік тілі арқылы біздің тілімізге ауысуы. Түрік тілінен алынған жаңа сөздердің едәуір бөлігі біздің тіліміздегі баламаларымен қатар қолданылады және синонимия функциясын атқарады