Баяндамалы мәтін құрылымындағы миф (қазіргі қазақстандық проза материалы негізінде)

Аннотация

Мақала қазіргі әдеби шығармаларда "фрагменттер" (образдар мен мақамдар) түрінде жұмыс істейтін классикалық/ежелгі мифті зерттеуге арналған, бұл образдар мен мотивтер баянды мәтінге енеді және қазіргі кезең әдебиетіндегі мифтің өмір сүру формаларын, эволюциясы мен өзгеруін бақылау үшін поэтиканың осы элементтерін тиімді талдауға арналған. Классикалық миф интертекстуалдылықтың проспективті бағытталған көзі ретінде қазіргі шығармаға, материалды көркемдік ұйымдастырудың тәсілі ретінде еніп, әлемге ерекше көзқарас береді.

Мифтің көрінісін зерделеу ұлттық өзін-өзі сәйкестендірудің өзекті процестеріне, қазақ этносының және біздің көпұлтты еліміздің басқа халықтарының мәдени және психикалық ерекшеліктеріне байланысты Қазақстан Республикасының Ішкі мәдени саясатында да талап етіледі. Қазіргі адам архаикалық мифтермен ұжымдық жалпыхалықтық қиялдың жаратылысы ретінде емес, басқа кеңістік-уақыт континуумына орналастырылған әдеби өңдеумен айналысады. Көркем мәтіннің жалпы кеңістігінде актуализация кезінде миф іс мәтіні ретінде жаңа контекстік мағынаға ие бола отырып, тәуелсіздігін жоғалтады. Жаңа мифологиялық прозаның басты ерекшеліктерінің бірі-сюжетке ұлттық өзіндік сананың өзіндік қабаттарын енгізу. Тіршіліктің ең маңызды константаларының арқасында мифологиялық элементтер жеке автордың көзқарасына енеді. Қазіргі адам архаикалық мифтермен ұжымдық ұлттық қиялдың туындылары ретінде емес, олардың басқа кеңістік-уақыт континуумына орналастырылған әдеби бейімделуімен айналысады.

Ғылым мен техниканың дамуы әлем бұрынғыдай емес екенін көрсетті. Қазіргі қоғамда жаңа миф құру қажеттілігі туындады. Жаңа мифология құбылысы ерекше айқын ұсынылған қазіргі әлемдік әдеби процесс миф пен әдебиеттің өзара әрекеттесуінің формалары мен әдістерінің алуан түрлілігін сипаттайды. Миф мәтінді ұйымдастырудың тәсілі ретінде, сонымен бірге автордың өзіндік стилін растайтын семантика құбылысы әдебиетте формальды-мазмұнды категория ретінде түсініледі. Мифтер әдеби шығармалардың сюжеттеріне айналады.

Түйін сөздер: миф, жаңамиф, проза, мифологиялық сана, классикалық миф.