Қазақ тіл білімінің зерттелу мақсаты. Цель исследования казахского языкознания.
Ключевые слова:
қазақ тіл білімі, грамматикалық еңбектер, орыс түрітанушылары, миссионерлік саясат, казахское языкознание, грамматические труды, российские тюркологи, миссионерская политика,Аннотация
Мақалада қазақ тіл білімін зерттеуші түркітанушы-ғалымдар, олардың қазақ тіл біліміне қосқан еңбектері сөз етіледі. Қазақ тіл білімін зерттеудегі алғашқы грамматикалық 6 еңбек талданады. Олар: Н.И.Ильминскиийдің «Материалы к изучению киргизского наречия» (1861), М.А. Терентьевтің «Грамматика турецкая, персидская и киргизская, узбекская» (Книга І, СПб, 1875) еңбегі, П.М. Мелиоранскийдің «Краткая грамматика казак-киргизского языка» (Спб., 1894, ч.1) деген еңбегі, В.В. Катаринскийдің «Грамматика киргизского языка» (Орынбор, 1897) атты еңбегі, Н. Созонтовтың «Записки по грамматике киргизского языка» (1912 жылы Ташкент) деп аталатын еңбегі, Г.В. Архангельскийдің құрастыруымен жарық көрген “Грамматика казахского языка” (1927) атты еңбегі. Қазақ тілінің қайнар көздері болған еңбектер, олардың қазақ тіл білімінің салаларына қатысты маңызы сөз етіледі. Қазақ тіл білімінің салаларын зерттеумен айналысқан орыс, қазақ ғалымдарының еңбектері бүгінгі күн тұрғысынан сараланады. Сол кезеңдегі қазақ тілін зерттеу туралы мәселенің саяси астары ашылады, мақсаты айқындалады. В статье рассматриваются труды ученых-тюркологов, имеющих непосредственное отношение к формированию казахского языкознания, что позволяет по-новому осмыслить и оценить их работы с позиций сегодняшнего дня в соответствии с динамикой языковых и социально-культурных процессов. Между тем такое научное наследие требует глубокого анализа ключевых работ русских тюркологов, представивших грамматическое описание казахского языка. К ним относятся «Материалы к изучению киргизского наречия» Н.И. Ильминского (1861), «Грамматика турецкая, персидская и киргизская, узбекская» М.А. Терентьева (Книга І, СПб., 1875), «Краткая грамматика казак-киргизского языка» П.М. Мелиоранского (СПб., 1894, ч.1), «Грамматика киргизского языка» В.В. Катаринского (Оренбург, 1897), «Записки по грамматике киргизского языка» Н. Созонтова (Ташкент, 1912) и «Грамматика казахского языка» Г.В. Архангельского (1927).Библиографические ссылки
1 Klaproth J.Aaia jolyslotta. – Paris, 1823.
2 Дүйсенбаев Р. Қаріп турасының сөзі. – Дала уалаятының газеті, 1894, № 39.
3 Сұлтанғазин Д. Біздің қазақ туралы 5-6 ауыз. – Дала уалаятының газеті, 1890, № 6.
4 Айтбайұлы Ө. Қазақ сөзі. – Алматы: Рауан, 1997. – 238 б.
5 Радлов В.В. Средняя Зеравшанская долина // Записки РГО, 1880. – Т.6. – 70 с.
6 Бартольд В.В. К вопросу об изученнии местных языков // Туркестанские ведомости. – 1906. – № 63.
7 Кононов А.Н. История изучения тюркских языков в России. – М., 1982. – 220 с.
8 Ильминский Н.И. Материалы к изучению киргизского (казахского) наречия. – Казань, 1861. – 49 с.
9 Сыздықова Р.Ғ. Орыс ғалымдарының қазақ тілін зерттеуі // Қазақ ССР ҒА хабарлары. Филология сериясы. – 1981. –
№ 3. – Б. 7-14.
10 Терентьев М.А. Грамматика турецкая, персидская, киргизская и узбекская. – СПб., 1875. – Кн. І. – 194 с.
11 Мелиоранский П.М. Краткая грамматика казак-киргизского языка. – Спб., 1894. – Ч. 1. – 92 с
12 Радлов В.В. Образцы народной литературы тюркских племен. – СПб., 1870. – Ч. ІІІ. – 1260 стлб.
13 Лютш Я.Я. Киргизская грамматика. – Ташкент, 1883.
14 Григорьев В.В. О передаче звуков киргизского языка буквами русский азбуки. – Ученые записки Казанского университета, 1862. – 81-86 с.
15 Катаринский В.В. Грамматика киргизского языка. Фонетика, этимология, синтаксис. – Оренбург, 1897. – 196 с.
16 Созонтов Н. Записки по грамматике киргизского языка. – Ташкент, 1912. – 67 с.
17 Грамматика казакского языка. Составил Г.В. Архангельский / Под редакцией Кеменгерова. – Ташкент‚ 1927. – 62 с.
18 Жұбаева О. «Қ. Кемеңгерұлының тілтанымдық мұрасы және лингвистикалық тұжырымдамалары» атты диссертациялық жұмысы / Жетекшісі: академик Р. Сыздық. –Алматы, 2002.
19 Малов С.Е. К истории казахского языка // Известия АН СССР. Отделение литературы и языка. – М., 1941. – №3. –97-101 с.
20 Наджип Э.Н. Казахский язык / Младописьменные языки народов СССР. – М.-Л., 1959. – С. 73-90.
21 Сыздықова Р.Г. Изучение казахского языка в дооктябрьский период // Развития казахского советского языкознания.
– Алматы, 1980. – С. 13-32.
22 Аманжолов С. Вопросы диалектологии и истории казахского языка. – Алматы: Санат, 1997. – 606 с.
23 Жұбанов Қ. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. – Алматы: Ғылым, 1966. – 362 б.
24 Сарыбаев Ш.Ш. Қазақ тіл білімі әдебиетінің библиографиялық көрсеткіші. – Алматы: Ғылым, 1965. – 1 бөлім. – 269 б.
25 Әбілқасымов Б. ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы қазақ әдеби тілі. – Алматы, 1982. – 223 б.
26 Қазақ тілі жөніндегі революциядан бұрынғы зерттеулер / Құраст. Б. Әбілқасымов. – Алматы: Ғылым, 1993. – 232 б.
27 Баскаков Н.А. Тюркские языки. – М., 1960. – 242 с.
28 Баскаков Н.А. Введение в изучение тюркских языков: Издание второе, исправленное и дополненное. – М., 1969. –383 с.
29 Баскаков Н.А. Историко-типологическая морфология тюркских языков. – М.: Наука, 1979. – 274 с.
30 Томанов М. Тіл тарихы туралы зерттеулер. – Алматы: Ғылым, 2002. – 615 б.
2 Дүйсенбаев Р. Қаріп турасының сөзі. – Дала уалаятының газеті, 1894, № 39.
3 Сұлтанғазин Д. Біздің қазақ туралы 5-6 ауыз. – Дала уалаятының газеті, 1890, № 6.
4 Айтбайұлы Ө. Қазақ сөзі. – Алматы: Рауан, 1997. – 238 б.
5 Радлов В.В. Средняя Зеравшанская долина // Записки РГО, 1880. – Т.6. – 70 с.
6 Бартольд В.В. К вопросу об изученнии местных языков // Туркестанские ведомости. – 1906. – № 63.
7 Кононов А.Н. История изучения тюркских языков в России. – М., 1982. – 220 с.
8 Ильминский Н.И. Материалы к изучению киргизского (казахского) наречия. – Казань, 1861. – 49 с.
9 Сыздықова Р.Ғ. Орыс ғалымдарының қазақ тілін зерттеуі // Қазақ ССР ҒА хабарлары. Филология сериясы. – 1981. –
№ 3. – Б. 7-14.
10 Терентьев М.А. Грамматика турецкая, персидская, киргизская и узбекская. – СПб., 1875. – Кн. І. – 194 с.
11 Мелиоранский П.М. Краткая грамматика казак-киргизского языка. – Спб., 1894. – Ч. 1. – 92 с
12 Радлов В.В. Образцы народной литературы тюркских племен. – СПб., 1870. – Ч. ІІІ. – 1260 стлб.
13 Лютш Я.Я. Киргизская грамматика. – Ташкент, 1883.
14 Григорьев В.В. О передаче звуков киргизского языка буквами русский азбуки. – Ученые записки Казанского университета, 1862. – 81-86 с.
15 Катаринский В.В. Грамматика киргизского языка. Фонетика, этимология, синтаксис. – Оренбург, 1897. – 196 с.
16 Созонтов Н. Записки по грамматике киргизского языка. – Ташкент, 1912. – 67 с.
17 Грамматика казакского языка. Составил Г.В. Архангельский / Под редакцией Кеменгерова. – Ташкент‚ 1927. – 62 с.
18 Жұбаева О. «Қ. Кемеңгерұлының тілтанымдық мұрасы және лингвистикалық тұжырымдамалары» атты диссертациялық жұмысы / Жетекшісі: академик Р. Сыздық. –Алматы, 2002.
19 Малов С.Е. К истории казахского языка // Известия АН СССР. Отделение литературы и языка. – М., 1941. – №3. –97-101 с.
20 Наджип Э.Н. Казахский язык / Младописьменные языки народов СССР. – М.-Л., 1959. – С. 73-90.
21 Сыздықова Р.Г. Изучение казахского языка в дооктябрьский период // Развития казахского советского языкознания.
– Алматы, 1980. – С. 13-32.
22 Аманжолов С. Вопросы диалектологии и истории казахского языка. – Алматы: Санат, 1997. – 606 с.
23 Жұбанов Қ. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. – Алматы: Ғылым, 1966. – 362 б.
24 Сарыбаев Ш.Ш. Қазақ тіл білімі әдебиетінің библиографиялық көрсеткіші. – Алматы: Ғылым, 1965. – 1 бөлім. – 269 б.
25 Әбілқасымов Б. ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы қазақ әдеби тілі. – Алматы, 1982. – 223 б.
26 Қазақ тілі жөніндегі революциядан бұрынғы зерттеулер / Құраст. Б. Әбілқасымов. – Алматы: Ғылым, 1993. – 232 б.
27 Баскаков Н.А. Тюркские языки. – М., 1960. – 242 с.
28 Баскаков Н.А. Введение в изучение тюркских языков: Издание второе, исправленное и дополненное. – М., 1969. –383 с.
29 Баскаков Н.А. Историко-типологическая морфология тюркских языков. – М.: Наука, 1979. – 274 с.
30 Томанов М. Тіл тарихы туралы зерттеулер. – Алматы: Ғылым, 2002. – 615 б.
Загрузки
Опубликован
2015-10-19
Выпуск
Раздел
Языкознание
