Репрезентация концепта «воспитанность» в метафорических номинациях татарского, русского и английского языков. Татар, орыс және ағылшын тілдерінің метафоралық номинацияларындағы «әдептілік» концептінің репрезентациясы

Аннотация

В статье представлен анализ метафорических номинаций, в которых содержится характеристика человека по уровню воспитанности. Метафора – это не только одна из разновидностей лексико семантического способа словообразования, но также один из способов мировосприятия и осмысления окружающих нас предметов. В процессе исследования авторами выявлены национально-специфические, универсальные лингвоаксиологические особенности семантики данных слов в разносистемных языках (татарском, русском и английском) и в лингвокультурах, основанных на разных типах цивилизаций. В татарской национальной картине мира процесс воспитания ребенка метонимическим путем ассоциируется с внешней изящностью, грациозностью, в русской и английской языковых картинах мира данный процесс сравнивается с долгой и тщательной работой над каким-либо изделием. Кроме этих представлений, у англоязычных людей возникают ассоциации с культивированием почвы, в результате которого получают хорошие, богатые урожаи. Поведение и манеры воспитанного человека ассоциируются с услащенным вкусом, а также с гладкой поверхностью, которые передают впечатление от слишком мягких, неискренних манер. Мақалада адамның әдептілік деңгейі бойынша мінездемесі бар метафоралық номинациялардың талдауы келтірілген. Метафора – бұл сөзжасамның лексикалық-семантикалық әдісінің бір түрі ғана емес, сонымен қатар дүниетаным мен бізді қоршаған заттардың мәнін түсіну жолдарының бірі. Зерттеу барысында авторлар осындай сөздердің жүйелері әр түрлі тілдерде (татар, орыс және ағылшын) және өзге өркениет түрлеріне негізделген лингвомәдениеттерде бір халыққа тән, әмбебап лингвоаксиологиялық ерекшеліктерін анықтады. Татар халық әлем бейнесінде бала тәрбиелеу процесі метонимиялық жолмен сыртқы сымбаттылықпен, кербезділікпен байланыстырылса, орыс және ағылшын тілдік әлем бейнелерінде бұл процесс белгілі бір затты ұзақ уақыт және мұқият түрде дайындаумен салыстырылады. Бұл түсініктерден басқа ағылшын тілде сөйлейтін адамдар оны жақсы әрі мол астық беретін жер жыртумен байланыстырады. Тәрбиелі адамның мәнез-құлқы мен әдеттері ерке мінезбен, сонымен қатар жұмсақ, шынайы емес мінез-құлқымен ассоциацияланатын тегіс бетпен байланыстырады.