Как крупные недостатки европейской фонетики и орфографии ввели в заблуждение исследователей орхоно-енисейских памятников древнетюркского языка VІ-VІІІ веков.Еуропа фонетикасы мен орфографиясы кемшіліктері VІ-VІІІ ғғ. Орхон-Енисей көне түркі жазба ескерткі

Авторы

  • К. Prmanov просвещения РК
        28 45

Ключевые слова:

классификация гласных звуков, буква Ә и звук [ә], закон сочетаемости согласных и гласных звуков в устной речи, дауысты дыбыстардың жүйеленуі, Ә әрпі мен [ә] дыбысы, дауыссыз және дауысты дыбыстардың ауызша тілде үндесу заңдылығы.

Аннотация

Крупные недостатки современной европейской и русской фонетики в классификации гласных звуков речи помешали исследователям Орхоно-Енисейских и Таласских письменных памятников VI-VIІ веков увидеть в них букву Ә и звук [ә]. Эту ошибку повторили казахские и другие тюркоязычные исследователи. Автор статьи открыл букву Ә в текстах древнетюркской письменности VI-VIІ веков. Основанием послужил открытый им в 2009 году всеобщий закон сочетаемости согласных и последующих гласных звуков в устной речи. Этот закон гласит: Согласные и последующие гласные звуки речи могут объединяться в слоги, если артикуляция согласного и последующего гласного звука одинакова и едина для этих двух звуков. Это означает: твердые согласные могут объединиться в слог только с твердыми гласными звуками, мягкие согласные – только с мягкими гласными звуками. Иных вариантов сочетания согласных и последующих гласных звуков в живой устной речи нет ни в одном языке народов мира. Еуропалық және орыс тілі фонетикасында дауысты дыбыстарды жүйелеудегі кемшіліктер VI-VII ғасырлардың жазба деректері – Орхон-Енисей және Талас жазуларындағы Ә әрпі мен [ә] дыбысын дұрыс оқымауға әкелді. Ол кемшіліктерді кейін қазақ және басқа түркітілдес зерттеушілер қайталады. Бұл мақаланың авторы VI-VII ғасырлардың ежелгі түркі мәтіндерінен Ә әрпін ашты. Оған 2009 жылы автордың дауыссыздар және одан кейін келетін дауысты дыбыстардың өзара үндесуінің жалпы заңдылығын ашуы негіз болды. Егер дауыссыз дыбыс пен одан кейінгі дауысты дыбыстың артикуляциясы бірдей әрі ол сол екі дыбысқа ортақ болса, онда бұл заң бойынша сөздегі дауыссыздар мен одан кейінгі дауысты дыбыстарбелгілі бір буындарға бірігеді. Демек, қатаң дауыссыз дыбыстар тек жуан дауысты дыбыстармен, ал ұяң дауыссыздар тек жіңішке дауысты дыбыстармен буындарға біріге алады. Дауыссыз және одан кейін келетін дауысты дыбыстардың басқаша үндесуі ешбір елдің ауызша тілінде кездеспейді.

Библиографические ссылки

1 Губайдулла Айдаров. Язык орхонских памятников древнетюркской письменности VІІІ века. – Алма-Ата: Наука, 1971.
2 Айдаров Ғ. Көне түркі жазба ескерткіштерінің тілі. – Алматы: Мектеп, 1986.
3 Прманов К. О всеобщем законе сочетаемости согласных и гласных звуков и его реализация в правилах орофографии / «ҚазҰУ хабаршысы – Вестник КазНУ», серия филологическая, № 6. – Алматы: КазНУ, 2010.
4 Прманов К. О всеобщем законе сочетаемости согласных и гласных звуков и его реализация в правилах орофографии. Часть вторая / «ҚазҰУ хабаршысы – Вестник КазНУ», серия филологическая, № 1. – Алматы: КазНУ, 2011.
5 Прманов К. О всеобщем законе сочетаемости согласных и гласных звуков и его реализация в правилах орофографии. Часть третья / «ҚазҰУ Хабаршысы – Вестник КазНУ», серия филологическая, № 3. – Алматы: КазНУ, 2011.
6 Нуртазин А. Хотите ли вы говорить?/ «Караван» № 9 (239). – Алматы, 2012.
7 Аманжолов С. Вопросы диалектологии и истории казахского языка. Учеб. пособ, 2-е изд., доп. – Алматы: Санат, 2001.
8 Прманов К. Один раз не ономаст (проблемы казахской ономастики и топонимики) /«Экспресс К», 12 мая. – Алматы, 2006.
9 Қазақ тілі: Энциклопедия. – Алматы: Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрлігі. Қазақстан даму институты. 1998.
10 Хусаинов К.Ш. В.В.Радлов и казахский язык. – Алма-Ата: «Наука» КазССР, 1981.
11 Базарбаева З. О переходе казахского алфавита на латинскую графику /«Казахстанская правда» № 32-33. – Алматы, 2013.
12 Ветвицкий В.Г., Иванова В.Ф., Моисеев А.И. Современное русское письмо. Факультативный курс. Пособие для учащихся. – Москва: Просвещение, 1974.

Загрузки

Как цитировать

Prmanov К. (2015). Как крупные недостатки европейской фонетики и орфографии ввели в заблуждение исследователей орхоно-енисейских памятников древнетюркского языка VІ-VІІІ веков.Еуропа фонетикасы мен орфографиясы кемшіліктері VІ-VІІІ ғғ. Орхон-Енисей көне түркі жазба ескерткі. Вестник КазНУ. Серия филологическая, 144(4). извлечено от https://philart.kaznu.kz/index.php/1-FIL/article/view/343