«Қозы Көрпеш-Баян сұлу» жырының жазба нұсқасындағы мазмұндық ерекшеліктер. О некоторых особенностях содержательной стороны письменных вариантов поэмы «Козы Корпеш – Баян сулу».

Аннотация

Мақалада қазақтың ғашықтық жыры «Қозы Көрпеш-Баян сұлудың» таралу кезеңі, таралған аймақтар, ел ішіндегі қабылдану кеңістігі, соншама көп нұсқалық өзгеріске енуі, алғаш хатқа түсіп жиналып, жарық көру барысы іздену бағытына алынады. Бұл ғашықтық жырдың Қазақстан жеріне тараған нұсқаларын түгендеп, әлем қазақтарына жеткендегі өзгерістері түйінделеді. Қытай қазақтарына тарап жүрген «Ғашықтық ғаламаты» деген жыр нұсқасының өзге 32 нұсқасынан көп парықты болуындағы мазмұндарға талдау жасалады. Қытай қазақтарындағы нұсқаның ауызша таралған нұсқа емес, жазба поэмаға жақын екеніне ғылыми кесім жасалады. Сол жазба нұсқасының мазмұндық бөліктері, ұқсамаған кейіпкерлер есімі, сюжеттің алмасуы, трагедиялық тартыстың жаңа дәуір шындығына бейім сипатпен жасалуы, көркемдік деңгейінің көтерілуі қатарлы нұсқалық жаңалығының артықшылығы мен ағаттықтары түгенделеді. Негізі Қазақстан жерінде табылған ғашықтық жыр нұсқалары мен Қытай қазақтарында таралған нұсқасындағы елеулі парықтар мен өзгерістердің фольклорлық негізі сын таразысына салынады. «Ғашықтық ғаламаты» атты жыр нұсқасына ғылыми талдау жасалады. В статье рассматриваются время и территория распространения, вариативность поэмы «Козы Корпеш-Баян сулу» и исследуется одна из 32 вариантов лиро-эпической поэмы известной и сохранившейся у китайских казахов как «Мир любви». Также в ней рассмотрены жанровые, сюжетные различия и языковые особенности эпоса и дается полный анализ варианта «Мир любви». Эпос по своей структуре делится на несколько разновидностей и повествуется там о событиях глубокой древности. В древности на тюркских памятниках и надгробных эпитафиях увековечены ратные подвиги батыров и родоправителей. Социальная-бытовая поэма посвящена любви молодых людей, в которых большое место отводится описанию быта, обычаев, традиций народа. Наиболее популярной является лирико-эпическая поэма "Козы Корпеш-Баян сулу". В поэме «Козы Корпеш-Баян сулу» все явления жизни и быта тогдашнего казахского общества изображаются реально, без особой гиперболичности. Рассмотренные примеры показывают, что лирический эпос совре- менных тюркских народов в первоначальных своих формах сложился в эпоху ранних кочевников. И предполагается, что уже в то далекое время он обладал всеми характерными для лирического эпоса чертами. Ключевые слова: поэма «Козы Корпеш-Баян сулу», поэма «Мир любви», вариативность, сходство, письменная поэма, авторский эпос.