Қазақстандағы әлеуметтік лингвистикалық зерттеулер: ізденістер мен жаңа мүмкіндіктер, проблемалар. Исследования по социальной лингвистике в Казахстане: поиски и перспективы, новые проблемы

Аннотация

Мақалада тіл біліміндегі іргелі бағыттардың бірі әлеуметтік лингвистиканың зерттеу нысаны, оның қол жеткен табыстары мен нәтижелері сөз болады. Автор Қазақстандағы әлеуметтік лингвистиканың бұрынғы КСРО-дағы әлеуметтік лингвистикалық бағыттың негізінде қалыптасқанын, еліміздің тәуелсіздік алғанынан бергі жылдарда республикадағы тілдік жағдаят, тіл саясаты, оның өзіндік бағыттары арнайы зерттелгенін, республиканың өзіндік тілдік құрылысы және онымен байланысты мәселелер ғылыми шешімін таба бастағанын қарастырады. Бұл бағытта аға буын ғалымдардың, сондай-ақ кейінгі жас ғалымдардың да еңбектеріне шолулар жасайды. Қазақстандағы тілдік құрылыс пен тілдік ахуалды зерттеуші ғалымдардың еңбектеріндегі әлеуметтік лингвистиканың ең өзекті деген проблемалары талданады. Солардың ішінде әсіресе мемлекеттік тілдің қолданылуы, қоғамдық мәні мен қызметі, орыс тілінің және өзге тілдердің әлеуметтік коммуникативтік жүйедегі орны, қостілділік, көптілділік, тіл дамытуды саналы басқару мен реттеу, тіл саясаты, т.б. проблемалар жан-жақты қаралып, ғылыми айналымға түскенін көрсетеді. Автор мақаласында әлеуметтік лингвистиканың нысанасы - қолданыстағы тіл, ал тіл қоғамда белгілі бір әлеуметтік құрылымдарға ие бола отырып, қаншалықты қызмет етсе, тілді әлеуметтік контексте зерттейтін әлеуметтік лингвистика ғылымы туралы да соншалықты айтуға болады деген тұжырым жасайды. В статье рассматриваются объект, достижения и результаты одного из основного направления лингвистики – социальной лингвистики. Автор отмечает, что социальная лингвистика в Казахстане сформиро- валась на основе социальной лингвистики бывшего СССР, а языковая ситуация, языковая политика и ее аспекты стали специально изучаться в период независимости страны, и особая языковая структура республики и связанные с ней проблемы стали находить свое решение. В статье делается обзор трудов ученых старшего поколения, а также молодых исследователей. Автор анализирует наиболее важные и актуальные проблемы социальной лингвистики, затронутые в работах ученых, исследовавших строение и состояние языка в Казахстане. Всесторонне изучены и вошли в научный оборот проблемы применения, общественной роли и функции государственного языка, определения места русского и других языков в социальной коммуникативной системе, вопросы двуязычия, полиязычия, сознательного управления и упорядочения процесса развития языка, языковой политики и др. Автор данной статьи приходит к выводу о том, что объект социальной лингвистики – функционирующий язык, а язык в обществе приобретает определенные социальные структуры и выполняет важные функции, следовательно, социальная лингвистика как наука занимается исследованием языка в социальном контексте.