Қазақ тілтанымындағы грамматиканы зерттеудің функционалды бағыты.

M. S. Zholshayeva

Авторы

M. S. Zholshayeva С. Демирел атындағы университеті, Қаскелең қ.,

121 67

Ключевые слова:

тіл, сөйлеу, жұмсалым, қызмет, мағына, грамматикалық мағына, «тұлғадан – мағынаға қарайғы» ұстаным, язык, речь, функционирование, функция, семантика, грамматическая семантика, принцип «от формы к функции»,

Аннотация

Ғылымның қай саласында болмасын ғасырлар бойы өзектілігін жоймай, керісінше, зат пен құбылыстың мәні тереңірек түсінуге жол көрсететін және тың тұжырымдар жасауға қозғау салатын ғылыми тұжырымдар мен ой-пайымдаулар, ғұмырлық еңбектер болады. Осындай қазақ грамматикасына айтылған, күні бүгінге дейін өз маңызын жоймаған ХХ ғасырдың басындағы қазақ ғалымдарының тұжырымдары мақала өзегін құрайды. Тілдің қолданыстық сипатына қатысты тұжырымдар тілдегі функционалды бағыттың негізін қалайды десек, оның нышандары өткен ғасырдың бірінші жартысында жарық көрген А. Байтұрсынұлы, Қ. Жұбанов, С. Аманжолов зерттеулерінде айқын көрініс береді. Бұл ғалымдар қазақ тіл білімінің негізін ғана салып қойған жоқ, ондағы ғылыми бағыттарды да айқындап берді. Солардың бірі – тілдегі функционалдық бағыт. Бұл мәселе мақала деңгейінде А. Байтұрсынұлы мен Қ. Жұбанов еңбектеріндегі етістік категорияларына және С. Аманжоловтың септік категориясына қатысты жасаған ғылыми тұжырымдарына талдау жүргізу арқылы зерделенген. Функциональное направление изучения грамматики в казахском языкознании Функционально-семантический подход к изучению языковых фактов является одним из основных направлений в современной лингвистике. В отрасли каждой науки встречаются научные выводы и концепции, которые никогда не теряют свою значимость, а, наоборот, помогают глубже понять суть явления и имеют огромное влияние на появление новых научных концепций. В статье анализируются актуальные научные концепции по грамматике казахского языка, которые встречаются в трудах казахских ученых в начале ХХ века. Ярко выраженные мысли, которые имеют прямое и косвенное отношение к функционированию языка, встречаются в трудах А. Байтурсынова, К. Жубанова, С. Аманжолова. Их научные концепции являются началом изучения грамматики в функциональном аспекте в казахской лингвистике. Эти ученые не только явились основоположниками казахского языкознания, а также определили научные направления в ней. В статье подвергается анализу работа А. Байтурсынова, посвященная проблеме функционально-семантической особенности залога и деепричастия; статья К. Жубанова, где рассматриваются функционально-семантические особенности вспомогательных глаголов отыр, тұр, жатыр, жүр; статья С. Аманжолова, которая посвящена функциям падежей.

Библиографические ссылки

1 Байтұрсынов А. Шығармалары. Өлеңдер,аудармалар, зерттеулер.
– Алматы: Жазушы, 1989. – 320 б.
2 Қазақ грамматикасы. Фонетика, сөзжасам, морфология, синтаксис.
– Астана, 2002. –784 б.
4 Байтұрсынов А. Тіл тағылымы. – Алматы, 1992. – 448 б.
5 Кеңесбаев І. Профессор Құдайберген Қуанұлы Жұбанов // Қ. Жұбанов. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. Үшінші басылымы. – Алматы,
Мемлекеттік тілді дамыту институты, 2010. – 9-33 бб.
6 Жұбанов Қ. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер.– Алматы: Ғылым, 1966. – 362 б.
7 Омарова А. Профессор Қ.Қ.Жұбановтың етістіктер туралы ғылыми
еңбегі, оның ғылымның кейінгі дамуына ықпалы: филолог. ғылым.
канд. ... автореф. – Алматы, 1999. – 24 б.
8 Аманжолов С. А. Септік жалғаудың қызметі // Тіл мәселелері:
жинақ. – Алматы: Ұлт мәдениеті институты баспасы, 1936. – 64 б.