Түс компонентті фразеологиялық бірліктердің этномәдени ерекшеліктері
43 17
Кілттік сөздер:
фразеологиялық бірліктер, концепт, әлемнің тілдік бейнесі, метафора.Аннотация
Түр-түс концептісін туыс емес тілдер мен мәдениеттер контексінде салғастыра зерттеу ассоциативтік қатынасқа құрылған адамдардың ойлау әрекетін, тіпті, тұтастай ұлтаралық мәдениетті салғастыруды қажет етеді. Қандай тарихи дәуірде болмасын халықтар тілдерінің қоғамдық даму барысындағы атқаратын қызметі өте зор, өйткені ұлттық мәдени дүниенің даму деңгейі тілдің даму шеңберімен тығыз байланысты. Ал осы әдеби тілдің байлығын, мәдениетін, оның көркемдігін, бейнелілігін арттыратын лексикалық категориялар – сөз тіркестері, сөздер, тұрақты сөз тіркестері. Түр-түс концептісінің қалыптасуына белгілі бір жағдайлар негіз болады да, әр халықтың мәдени дәстүрін ,әдет-ғұрпын, мекендеген географиялық ортасын, діни нанымы мен дүниетанымын, психологиясын көрсетеді. Бірақ бұлардың бәрі әр тілде әр түрлі сөз және сөз тіркестерімен де, сондай-ақ, нақты образдармен де беріледі. Сондықтан тілі, діні, салт-санасы бір-біріне ұқсамайтын халықтардың тілдік тұлғалары арқылы берілетін түр-түстерінде ортақтықтар мен айырмашылықтар, сонымен қатар ерекшеліктер де көп кездеседі. Бұл әр тілдің өзінің қалыптасу заңдылығына байланысты. Бұл мақалада қазақ және ағылшын тілдеріндегі түс компонентті фразеологиялық бірліктердің сол тілдердің этномәдени ерекшеліктерінің көрсеткіштері бола алатындығы айтылады. Қос тілде жиі және сирек кездесетін түс компонентті фразеологиялық бірліктерге мысалдар келтіріліп, салғастырылады. Кез-келген тіл сияқты, қазақ тілінің де, ағылшын тілінің де дүниетанымы мен әдет-ғұрып ережелерін, тыныс-тіршілігі элементтерін түс атаулары арқылы да аңғаруға болады. Әлемнің тілдік бейнесін түзуде түс компонентінің атқаратын рөлінің кем емес екендігі аңғарылады.Библиографиялық сілтемелер
1 1.Аитова Н.Н. Қазақ тіліндегі түр-түс атауларының
когнитивтік семантикасы: филол. ғыл.канд. ... дис. – Алматы, 2006 . – 172 б.
2 2.Ахметжанова Ф., Қайырбаева Р. Түр-түске байланысты
тұрақты сөз тіркестері. – Алматы, 2001. – 131 б.
3 3.Жүсіпова Р.Б. Табиғат құбылыстарына қатысты ағылшын және қазақ тіліндегі мақал- мәтелдер // ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы. – № 8.
4 4.Қайдаров Ә. Түр-түстердiң тiлдегi көрiнiсi. – Алматы:
Ана тiлi, 1992. – 157 б.
5 5.Қайдаров Ә.Т. Сырға толы түр мен түс. – Алматы,
1986. – 92 б.
6 6.Қайдаров Ә.Түр-түстердің тілдегі көрінісі. – Алматы:
Ана тілі, 1992. –156 б.
7 7.Кеңесбаев І.К. Фразеологиялық сөздік. – Алматы:
Арыс, 2007. – 798 б.
8 8.Қожахметова Х, Жайсақова Р. Қазақша- орысша
фразеологиялық сөздік. Алматы: Ғылым, 1981. – 245 б.
9 9.Лауланбекова Р.Т. Түр-түс компонентті күрделі
аталымдардың танымдық сипаты: филол. ғыл. канд. ... дис. – Алматы, 2010. – 128 б.
10 10.Садықова Р.К. Түр-түс концептiсiнде қазақ
халқының мәдениетiнiң көрiнiсi // Абай атындағы
ҚазҰПУ-дың Хабаршысы. – 2012. – № 3. – Б. 38-41.
11 Сәтенова С.К. Қазақ тіліндегі қос тағанды фразеологизмдердің тілдік және семантикалық сипаты.
– Алматы, 1997. – 183 б.
12 12.Смағұлова Г.Н. Мағыналас фразеологизмдердің
ұлттық мәдениет аспектілері. – Алматы: Ғылым, 1998. – 194 б.
13 13.Смағұлова Г.Н. Фразеологизмдердің варианттылығы.
– Алматы, 1996. – 126 б.
14 14.Phrasal Verbs Plus. – Macmillan, 2009.
15 15.Джарасова Т.Т. Fundementals of the English language theory: Учебное пособие. – Алматы: Қазақ университеті,
2011. – 116 с.
1 1.Ai’’tova N.N. Qazaq tіlіndegі tu’r-tu’s atawlari’ni’ng kogni’’ti’’vtіk semanti’’kasi’:fi’’lol. ghi’l.kand. ... di’’s. – Almati’,
2006 . – 172 b.
2 2.Ahmetjanova F., Qayi’rbaeva R. Tu’r-tu’ske baylani’sti’ turaqti’ so’z tіrkesterі. – Almati’, 2001. – 131 b.
3 3.Ju’sіpova R.B. Tabi’’ghat qubi’li’stari’na qati’sti’ aghi’lshi’n ja’ne qazaq tіlіndegі maqal-ma’telder // QazUW habarshi’si’.
Fi’’lologi’’ya seri’’yasi’. – № 8.
4 4.Qaydarov A’. Tu’r-tu’sterding tildegi ko’rinisi. – Almati’: Ana tili, 1992. – 157 b.
5 5.Qaydarov A’.T. Si’rgha toli’ tu’r men tu’s. – Almati’, 1986. – 92 b.
6 6.Qaydarov A’.Tu’r-tu’sterdіng tіldegі ko’rіnіsі. – Almati’: Ana tіlі, 1992. –156 b.
7 7.Kengesbaev І.K. Frazeologi’’yali’q so’zdіk. – Almati’: Ari’s, 2007. – 798 b.
8 8.Qojahmetova H, Jaysaqova R. Qazaqsha-ori’ssha frazeologi’’yali’q so’zdіk. Almati’: Ghi’li’m, 1981. – 245 b.
9 9.Lawlanbekova R.T. Tu’r-tu’s komponenttі ku’rdelі atali’mdardi’ng tani’mdi’q si’’pati’: fi’’lol. ghi’l. kand. ... di’’s. – Almati’, 2010. – 128 b.
10 10.Sadi’qova R.K. Tu’r-tu’s konceptisinde qazaq halqi’ni’ng ma’deni’’etining ko’rinisi // Abay ati’ndaghi’ QazUPW-di’ng
Habarshi’si’. – 2012. – № 3. – B. 38-41.
11 11.Sa’tenova S.K. Qazaq tіlіndegі qos taghandi’ frazeologi’’zmderdіng tіldіk ja’ne semanti’’kali’q si’’pati’. – Almati’, 1997. – 183b.
12 12.Smaghulova G.N. Maghi’nalas frazeologi’’zmderdіng ultti’q ma’deni’’et aspektіlerі. – Almati’: Ghi’li’m, 1998. – 194 b.
13 13.Smaghulova G.N. Frazeologi’’zmderdіng vari’’antti’li’ghi’. – Almati’, 1996. – 126 b.
14 14.Phrasal Verbs Plus. – Macmillan, 2009.
15 Djarasova T.T. Fundementals of the English language theory: Uchebnoe posobie. – Almati’: Qazaq wni’’versi’’tetі, 2011. – 116 s.
когнитивтік семантикасы: филол. ғыл.канд. ... дис. – Алматы, 2006 . – 172 б.
2 2.Ахметжанова Ф., Қайырбаева Р. Түр-түске байланысты
тұрақты сөз тіркестері. – Алматы, 2001. – 131 б.
3 3.Жүсіпова Р.Б. Табиғат құбылыстарына қатысты ағылшын және қазақ тіліндегі мақал- мәтелдер // ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы. – № 8.
4 4.Қайдаров Ә. Түр-түстердiң тiлдегi көрiнiсi. – Алматы:
Ана тiлi, 1992. – 157 б.
5 5.Қайдаров Ә.Т. Сырға толы түр мен түс. – Алматы,
1986. – 92 б.
6 6.Қайдаров Ә.Түр-түстердің тілдегі көрінісі. – Алматы:
Ана тілі, 1992. –156 б.
7 7.Кеңесбаев І.К. Фразеологиялық сөздік. – Алматы:
Арыс, 2007. – 798 б.
8 8.Қожахметова Х, Жайсақова Р. Қазақша- орысша
фразеологиялық сөздік. Алматы: Ғылым, 1981. – 245 б.
9 9.Лауланбекова Р.Т. Түр-түс компонентті күрделі
аталымдардың танымдық сипаты: филол. ғыл. канд. ... дис. – Алматы, 2010. – 128 б.
10 10.Садықова Р.К. Түр-түс концептiсiнде қазақ
халқының мәдениетiнiң көрiнiсi // Абай атындағы
ҚазҰПУ-дың Хабаршысы. – 2012. – № 3. – Б. 38-41.
11 Сәтенова С.К. Қазақ тіліндегі қос тағанды фразеологизмдердің тілдік және семантикалық сипаты.
– Алматы, 1997. – 183 б.
12 12.Смағұлова Г.Н. Мағыналас фразеологизмдердің
ұлттық мәдениет аспектілері. – Алматы: Ғылым, 1998. – 194 б.
13 13.Смағұлова Г.Н. Фразеологизмдердің варианттылығы.
– Алматы, 1996. – 126 б.
14 14.Phrasal Verbs Plus. – Macmillan, 2009.
15 15.Джарасова Т.Т. Fundementals of the English language theory: Учебное пособие. – Алматы: Қазақ университеті,
2011. – 116 с.
1 1.Ai’’tova N.N. Qazaq tіlіndegі tu’r-tu’s atawlari’ni’ng kogni’’ti’’vtіk semanti’’kasi’:fi’’lol. ghi’l.kand. ... di’’s. – Almati’,
2006 . – 172 b.
2 2.Ahmetjanova F., Qayi’rbaeva R. Tu’r-tu’ske baylani’sti’ turaqti’ so’z tіrkesterі. – Almati’, 2001. – 131 b.
3 3.Ju’sіpova R.B. Tabi’’ghat qubi’li’stari’na qati’sti’ aghi’lshi’n ja’ne qazaq tіlіndegі maqal-ma’telder // QazUW habarshi’si’.
Fi’’lologi’’ya seri’’yasi’. – № 8.
4 4.Qaydarov A’. Tu’r-tu’sterding tildegi ko’rinisi. – Almati’: Ana tili, 1992. – 157 b.
5 5.Qaydarov A’.T. Si’rgha toli’ tu’r men tu’s. – Almati’, 1986. – 92 b.
6 6.Qaydarov A’.Tu’r-tu’sterdіng tіldegі ko’rіnіsі. – Almati’: Ana tіlі, 1992. –156 b.
7 7.Kengesbaev І.K. Frazeologi’’yali’q so’zdіk. – Almati’: Ari’s, 2007. – 798 b.
8 8.Qojahmetova H, Jaysaqova R. Qazaqsha-ori’ssha frazeologi’’yali’q so’zdіk. Almati’: Ghi’li’m, 1981. – 245 b.
9 9.Lawlanbekova R.T. Tu’r-tu’s komponenttі ku’rdelі atali’mdardi’ng tani’mdi’q si’’pati’: fi’’lol. ghi’l. kand. ... di’’s. – Almati’, 2010. – 128 b.
10 10.Sadi’qova R.K. Tu’r-tu’s konceptisinde qazaq halqi’ni’ng ma’deni’’etining ko’rinisi // Abay ati’ndaghi’ QazUPW-di’ng
Habarshi’si’. – 2012. – № 3. – B. 38-41.
11 11.Sa’tenova S.K. Qazaq tіlіndegі qos taghandi’ frazeologi’’zmderdіng tіldіk ja’ne semanti’’kali’q si’’pati’. – Almati’, 1997. – 183b.
12 12.Smaghulova G.N. Maghi’nalas frazeologi’’zmderdіng ultti’q ma’deni’’et aspektіlerі. – Almati’: Ghi’li’m, 1998. – 194 b.
13 13.Smaghulova G.N. Frazeologi’’zmderdіng vari’’antti’li’ghi’. – Almati’, 1996. – 126 b.
14 14.Phrasal Verbs Plus. – Macmillan, 2009.
15 Djarasova T.T. Fundementals of the English language theory: Uchebnoe posobie. – Almati’: Qazaq wni’’versi’’tetі, 2011. – 116 s.
Жүктелулер
Как цитировать
Қаймова, Б. Қ. (2016). Түс компонентті фразеологиялық бірліктердің этномәдени ерекшеліктері. ҚазҰУ Хабаршысы. Филология сериясы, 153(1). вилучено із https://philart.kaznu.kz/index.php/1-FIL/article/view/1744
Шығарылым
Бөлім
Молодые авторы
