Антонимияның когнитивтік бағытта зерттелуі
14 11
Кілттік сөздер:
антонимдер, қарама-қарсылық, қарама-қайшылық, ұлттық таным, лингвокогнитивтік концептілер.Аннотация
Мақалада антонимияның когитивтік бағытта зерттелуі қарастырылған. Қазіргі қазақ тіл біліміндегі антонимдік жұптарды концепт тұрғысынан зерттелген еңбектер талданған. Өмірдің өзі қарама-қайшылықтан тұратынын ескерсек, зерттеушілердің оппозицияларға танымдық тұрғыдан қарауы заңды. Адамзат дүниені қарама-қайшылық тұрғысынан танып-біледі. Адам баласы өзін қоршаған материалдық және әлеуметтік ортадағы құбылыстардан қайшылық көреді, өйткені әр нәрсенің екі жағы болады. Өмірдегі жалпы қарама-қайшылықтар барлық ұлттар түсінігінде бірдей болып келеді. Өзге ұлттардың танымында қарсы мәнге ие емес ұғымдар, белгілі бір ұлтта қарама-қарсы қойылуы мүмкін. Өйткені, әр ұлттың өзіндік танымдық ерекшелігі бар. Бұл ерекшелік ұлттың тұрмыстық жағдай мен шаруашылық бағытына қатысты сөздерден, ұлттың қалыптасуы мен дамуындағы тарихи, мәдени, аймақтық факторларына негізделген түсініктерден көрінеді. Қарама-қарсы мағынада берілген сөздерде халықтың дүниетанымдық ой-сүрлеуі жатыр. Мақалада адамзатқа ортақ ғаламдық түсініктермен қатар, әр халықтың санасында өз мәдениеті мен танымына сәйкес қарама-қайшылықтар болатыны талданады. Қарама-қарсы тілдік бірліктер ұлттық танымды бейнелеу құралы екені қазақ тілі материалдары негізінде дәлелденеді.Библиографиялық сілтемелер
1.1. Жаңабекова А.Ә. Қазақ тіліндегі «уақыт» ұғымының тілдік парадигмасы: филол. ғыл. док. дисс... – Алматы, 2010. – 348 б.
2.2. Ақбердиева Б.Қ. Лексика-фразеологиялық жүйедегі мифтік-танымдық құрылымдар: филол. ғыл. канд. дисс... – Алматы, 2000. – 119 б.
3.3. Серікбаева Ұ.Б. Қазақ тіліндегі «ақ» және «қара» түр–түс атауларының этнолингвистикалық сипаты: филол. ғыл. канд. дисс... – Алматы, 2005. – 143 б.
4.4. Қанапина С.Ғ. Қазақ тіліндегі мақал-мәтелдердің танымдық бейнелігі (Ғ. Мұстафин, С. Мұқанов шығармалары негізінде): филол. ғыл. канд. дисс... – Алматы, 2006. – 143 б.
5.5. Жиренов С.А. ХҮ–ХІХ ғ.ғ. ақын – жыраулар поэзиясындағы «Өмір – Өлім» концептісінің танымдық табиғаты: филол. ғыл. канд. дисс... – Алматы, 2007. – 165 б.
6.6. Қошанова Ж.Т. Қазақ тіліндегі «байлық – кедейлік» концептісі: танымдық сипаты мен қызметі: филол. ғыл. канд. дисс... – Алматы, 2009. – 148 б.
7.7. Шалбаева А.Ж. Жақсылық/жамандық концептілерінің танымдық көрінісі (қазақ және орыс тілі материалы бойынша): филол. ғыл. канд. дисс... – Алматы, 2010. – 133 б.
1.1. Jangabekova A.A’. Qazaq tіlіndegі «waqi’t» ughi’mi’ni’ng tіldіk paradi’’gmasi’: fi’’lol. ghi’l. dok. di’’ss... – Almati’, 2010. – 348 b.
2.2.Aqberdi’’eva B.Q. Leksi’’ka-frazeologi’’yali’q ju’yedegі mi’’ftіk-tani’mdi’q quri’li’mdar: fi’’lol. ghi’l. kand. di’’ss... – Al¬mati’, 2000. – 119 b.
3.3. Serіkbaeva U.B. Qazaq tіlіndegі «aq» ja’ne «qara» tu’r–tu’s atawlari’ni’ng e’tnoli’’ngvi’’sti’’kali’q si’’pati’: fi’’lol. ghi’l. kand. di’’ss... – Almati’, 2005. – 143 b.
4.4. Qanapi’’na S.Gh. Qazaq tіlіndegі maqal-ma’telderdіng tani’mdi’q beynelіgі (Gh. Mustafi’’n, S. Muqanov shi’gharmalari’ negіzіnde): fi’’lol. ghi’l. kand. di’’ss... – Almati’, 2006. – 143 b.
5.5. Ji’’renov S.A. HU’–HІH gh.gh. aqi’n – ji’rawlar poe’zi’’yasi’ndaghi’ «O’mіr – O’lіm» konceptіsіnіng tani’mdi’q tabi’’ghati’: fi’’lol. ghi’l. kand. di’’ss... – Almati’, 2007. – 165 b.
6.6. Qoshanova J.T. Qazaq tіlіndegі «bayli’q – kedeylіk» konceptіsі: tani’mdi’q si’’pati’ men qi’zmetі: fi’’lol. ghi’l. kand. di’’ss... – Almati’, 2009. – 148 b.
7.7. Shalbaeva A.J. Jaqsi’li’q/jamandi’q konceptіlerіnіng tani’mdi’q ko’rіnіsі (qazaq ja’ne ori’s tіlі materi’’ali’ boyi’nsha): fi’’lol. ghi’l. kand. di’’ss... – Almati’, 2010. – 133 b.
2.2. Ақбердиева Б.Қ. Лексика-фразеологиялық жүйедегі мифтік-танымдық құрылымдар: филол. ғыл. канд. дисс... – Алматы, 2000. – 119 б.
3.3. Серікбаева Ұ.Б. Қазақ тіліндегі «ақ» және «қара» түр–түс атауларының этнолингвистикалық сипаты: филол. ғыл. канд. дисс... – Алматы, 2005. – 143 б.
4.4. Қанапина С.Ғ. Қазақ тіліндегі мақал-мәтелдердің танымдық бейнелігі (Ғ. Мұстафин, С. Мұқанов шығармалары негізінде): филол. ғыл. канд. дисс... – Алматы, 2006. – 143 б.
5.5. Жиренов С.А. ХҮ–ХІХ ғ.ғ. ақын – жыраулар поэзиясындағы «Өмір – Өлім» концептісінің танымдық табиғаты: филол. ғыл. канд. дисс... – Алматы, 2007. – 165 б.
6.6. Қошанова Ж.Т. Қазақ тіліндегі «байлық – кедейлік» концептісі: танымдық сипаты мен қызметі: филол. ғыл. канд. дисс... – Алматы, 2009. – 148 б.
7.7. Шалбаева А.Ж. Жақсылық/жамандық концептілерінің танымдық көрінісі (қазақ және орыс тілі материалы бойынша): филол. ғыл. канд. дисс... – Алматы, 2010. – 133 б.
1.1. Jangabekova A.A’. Qazaq tіlіndegі «waqi’t» ughi’mi’ni’ng tіldіk paradi’’gmasi’: fi’’lol. ghi’l. dok. di’’ss... – Almati’, 2010. – 348 b.
2.2.Aqberdi’’eva B.Q. Leksi’’ka-frazeologi’’yali’q ju’yedegі mi’’ftіk-tani’mdi’q quri’li’mdar: fi’’lol. ghi’l. kand. di’’ss... – Al¬mati’, 2000. – 119 b.
3.3. Serіkbaeva U.B. Qazaq tіlіndegі «aq» ja’ne «qara» tu’r–tu’s atawlari’ni’ng e’tnoli’’ngvi’’sti’’kali’q si’’pati’: fi’’lol. ghi’l. kand. di’’ss... – Almati’, 2005. – 143 b.
4.4. Qanapi’’na S.Gh. Qazaq tіlіndegі maqal-ma’telderdіng tani’mdi’q beynelіgі (Gh. Mustafi’’n, S. Muqanov shi’gharmalari’ negіzіnde): fi’’lol. ghi’l. kand. di’’ss... – Almati’, 2006. – 143 b.
5.5. Ji’’renov S.A. HU’–HІH gh.gh. aqi’n – ji’rawlar poe’zi’’yasi’ndaghi’ «O’mіr – O’lіm» konceptіsіnіng tani’mdi’q tabi’’ghati’: fi’’lol. ghi’l. kand. di’’ss... – Almati’, 2007. – 165 b.
6.6. Qoshanova J.T. Qazaq tіlіndegі «bayli’q – kedeylіk» konceptіsі: tani’mdi’q si’’pati’ men qi’zmetі: fi’’lol. ghi’l. kand. di’’ss... – Almati’, 2009. – 148 b.
7.7. Shalbaeva A.J. Jaqsi’li’q/jamandi’q konceptіlerіnіng tani’mdi’q ko’rіnіsі (qazaq ja’ne ori’s tіlі materi’’ali’ boyi’nsha): fi’’lol. ghi’l. kand. di’’ss... – Almati’, 2010. – 133 b.
Жүктелулер
Как цитировать
Sultaniyazova, I. S. (2016). Антонимияның когнитивтік бағытта зерттелуі. ҚазҰУ Хабаршысы. Филология сериясы, 154(2). вилучено із https://philart.kaznu.kz/index.php/1-FIL/article/view/1793
Шығарылым
Бөлім
Молодые авторы
