Танзимат пен жәдитшілдіктің Алаш ағартушылығына әсері (әдеби аспект)

Аннотация

Бұл мақалада ХІХ ғасырдың бірінші жартысында Османдық Түркиядағы  «танзиматшылар» қозғалысынан бастау алған күллі Ресей мұсылмандары – Түркі әлемінің «Ояну дәуірі» баяндалады. ХІХ ғасырдың екінші жартысында Түркия танзиматшыларының «жаңару реформасы» –  Ресей мұсылмандары арасында Қырым татар оқымыстысы, саясаткер, журналист, И.Гаспринский бастауымен «жәдит» қозғалысына ұласты.

ХІХ ғасыр соңы мен ХХ ғасыр басындағы И.Гаспринскийдің «жәдит» әдісінен бастау алған қазақ халқының «ояну дәуірі» – «ұлт-азаттық Алаш» қозғалысына жалғасты. Бұл қозғалысқа Алаш зиялылары өздерінің көсемі санаған саясаткер, журналист, аудармашы, жан-жақты энциклопедист ғалым Ә.Бөкейхан жетекшілік жасады.

Ә.Бөкейхан бастаған Алаш зиялылары ағартушылықты дамытуда  жетекші рөлге – халықты жаппай сауаттандыра отырып, ғылымға матералистік көзқараспен қарауды ұстанды. Соның нәтижесінде Алаш оқымыстылары  көптеген ғылыми оқулықтар жазып, қазақ халқының мәдениетінің өркендеуі мен оқу-ағарту саласының жетіліп-өсуіне үлкен үлес қосты.  

Түйін сөздер: Түркі әлемі, Танзимат дәуірі, татар оқымыстысы, жәдидизм, Алаш қозғалысы.