Концептуальная и мифологическая картина мира традиционной казахской музыки. Дәстүрлі қазақ әуенінің тұжырымдылық және мифологиялық әлем бейнесі
Ключевые слова:
концепт баксы, кобыз, ритуальный обряд баксы, мифологическое сознание, легенды и мифы, бақсы түсінігі, қобыз, салттық бақсы рәсімі, мифологиялық түсінік, аңыз және мифтерАннотация
Картины мира чрезвычайно многообразны, это всегда своеобразное видение мира, и их смысловое конструирование происходит в соответствии с определенной логикой миропонимания. Сопоставляя различные культуры и их мировидение, можно раскрыть специфические национальные особенности мировосприятия. Шаманизм как древняя религия основана на вере в существование духов и на особом посреднике шамане – баксы, в руках которого была сосредоточена вся магическая практика, уходящая своими корнями в эпоху первообытного синкретизма. Секрет воздействия музыки баксы заключен в особенном характере звуков кобыза, таинственный низкий тембр которого способен вызывать соответствующее гипнотизирующее настроение, придавая мелодии “мистический”, “потусторонний характер”. Соотнесенность древних форм и смыслов, заключенных в антропоморфной структуре строения кобыза, таит скрытую, необъяснимую энергию и носят сакральный характер. Народную этимологию называют “этимологической магией, которая смыкается с другими, неязыковыми (ритуальной, мифологической) видами магии”. Данное понятие мы используем по отношению к этимологическим версиям концептов баксы и кобыз, хранящих затемненные или стертых в языке смысловые тайны особенностей картины мира казахского народа. Әлем бейнесі әрқилы, оған өзіндік әлем көрінісі тән, оның мағыналық құрылымдалуы белгілі бір әлемді түсіну логикасына сәйкес орын алады. Түрлі мәдениет пен олардың әлем көрінісін салыстыра отырып, әлемді қабылдаудың арнайы ұлттық ерекшеліктерін ашуға болады. Бақсылық, ертеден келе жатқан дін ретінде, рухтарға сенім мен қолында түбірі алғашқы синкретизм дәуіріне кететін барлық сиқыршылық тәжірибе шоғырланған бақсылар жораларына негізделген. Бақсы әуенінің ерекше әсерінің құпиясы қобыз дауысының ерекше сипатында, оның сырлы төмен тембрі, әуенге “тылсым сипат” беріп, сәйкес арбайтын көңіл-күй шақыруы мүмкін. Қобыз құрылысының антропоморфтық құрылымындағы ескі форма және мағыналар қатыстылығы құпия, түсініксіз энергия және діни сипатқа ие. Ұлттық этимологияны “басқа, тілдік емес (салттық, мифологиялық) сиқыр түрлерімен жанасатын этимологиялық сиқыр” деп атайды. Бұл түсінікті біз қазақ халқының әлем бейнесі ерекшеліктерінің күңгірт немесе тілде көп пайдаланбайтын мағыналық құпияларын сақтайтын бақсы және қобыз түсініктерінің этимологиялық нұсқаларына қатысты қолданамызБиблиографические ссылки
1 Underhill J.W. Humboldt, Worldview and Language.– Edinburgh: Edinburgh University Press Ltd. – 2009. – Рр: 163.
2 Омарова Г.С. Кобзовая традиция. Вопросы изучения казахской традиционной музыки. – Алматы, 2009. – 519 с.
3 Hoppal M. Shamanism in Siberian. – Shamanism in Performing Arts. Tae-Gon Kim, Mihaly Hoppal, Otto J. Von Sadovszky (Eds.) (Bibliotheca Shamanistica 1) Budapest: Akademiai Kiado.– 1995.– Рр: 326.
4 Pearson J.L. Shamanism and the Ancient Mind: A Cognitive Approach to Archaeology. "Alta Mira Press", Lanham, Maryland.– 2002. – Рр: 31-33.
5 БасиловВ.Н. Избранникидухов.– М., 1984. – С.115
6 Турсунов Е.Д. Происхождение носителей казахского фольклора. - Алматы. 2004, С.77-79.
7 Толеубаев А. Реликты доисламских верований в семейной обрядности казахов. – Астана. ИКФ: Фолиант. 2001,- 230 с.
8 Hoppal M. Cosmic Symbolism in Siberian Shamanhood – Shamanhood Symbolism and Epic. Juha Pentikainen, Hanna Saressalo, Chuner M. Taksami (Eds.) (Bibliotheca Shamanistica 9) Budapest: Akademiai Kiado. 2001, рр: 239.
9 Fedorova, N. Shamans of Western Siberia. – The Archaeology of Shamanism. Neil S. Price. (Ed.) London and New York: Routledge. – 2001.– Рр: 123.
10 Самойлов А.Н. Материалы по среднеазиатско-турецкой литературе. – СПб., 1908. – 245 с.
11 Турсынов Е.Д. Возникновение баксы, акынов, сери и жырау. – Астана, ИКФ: Фолиант, 1999. – 267 с.
12 Аязбекова С.Ш. Картина мира этноса: Коркут-ата и философия музыки казахов. – Алматы, 1999. – 285 с.
13 Каракузов Ж.К., Хасанов, М.Ш. Космос казахской культуры. – Алматы: Евразия, 1993. – С. 46 -67.
14 Древнетюркский словарь / Под ред. Наделяева и др. – Л.: Наука, 1969. – 676 с.
15 Магауин М. Кобыз и копьё. Повествование о казахских акынах и жырау ХУ-ХУ111 веков. Пер. с каз. яз. П. Косенко. – Алма-Ата: Жазушы, 1970. – 198 с.
2 Омарова Г.С. Кобзовая традиция. Вопросы изучения казахской традиционной музыки. – Алматы, 2009. – 519 с.
3 Hoppal M. Shamanism in Siberian. – Shamanism in Performing Arts. Tae-Gon Kim, Mihaly Hoppal, Otto J. Von Sadovszky (Eds.) (Bibliotheca Shamanistica 1) Budapest: Akademiai Kiado.– 1995.– Рр: 326.
4 Pearson J.L. Shamanism and the Ancient Mind: A Cognitive Approach to Archaeology. "Alta Mira Press", Lanham, Maryland.– 2002. – Рр: 31-33.
5 БасиловВ.Н. Избранникидухов.– М., 1984. – С.115
6 Турсунов Е.Д. Происхождение носителей казахского фольклора. - Алматы. 2004, С.77-79.
7 Толеубаев А. Реликты доисламских верований в семейной обрядности казахов. – Астана. ИКФ: Фолиант. 2001,- 230 с.
8 Hoppal M. Cosmic Symbolism in Siberian Shamanhood – Shamanhood Symbolism and Epic. Juha Pentikainen, Hanna Saressalo, Chuner M. Taksami (Eds.) (Bibliotheca Shamanistica 9) Budapest: Akademiai Kiado. 2001, рр: 239.
9 Fedorova, N. Shamans of Western Siberia. – The Archaeology of Shamanism. Neil S. Price. (Ed.) London and New York: Routledge. – 2001.– Рр: 123.
10 Самойлов А.Н. Материалы по среднеазиатско-турецкой литературе. – СПб., 1908. – 245 с.
11 Турсынов Е.Д. Возникновение баксы, акынов, сери и жырау. – Астана, ИКФ: Фолиант, 1999. – 267 с.
12 Аязбекова С.Ш. Картина мира этноса: Коркут-ата и философия музыки казахов. – Алматы, 1999. – 285 с.
13 Каракузов Ж.К., Хасанов, М.Ш. Космос казахской культуры. – Алматы: Евразия, 1993. – С. 46 -67.
14 Древнетюркский словарь / Под ред. Наделяева и др. – Л.: Наука, 1969. – 676 с.
15 Магауин М. Кобыз и копьё. Повествование о казахских акынах и жырау ХУ-ХУ111 веков. Пер. с каз. яз. П. Косенко. – Алма-Ата: Жазушы, 1970. – 198 с.
Загрузки
Опубликован
2015-10-19
Выпуск
Раздел
Культура
