Әулиелі, киелі жерлерге табыну салтына қатысты фразеологизмдердің этнолингвистикалық сипаты
34 33
Халықтың көптеген ырымдары фетиштік қасиеті бар әулиелі, киелі жерлерге табыну салтына байланысты. Қазіргі діндердегі әулие ұғымы алғашқы қауымдағы адамдардың ата-бабаға табынуынан шыққан. Әулиеге табыну ислам, христиан діндерінде көп тараған. Әулиелерге табыну ата-бабалар әруақтары мен киелі жерлерге табынумен тығыз астарласып кеткен. «Әулие» деп аталатын мекендер өте көп. Сайрам қаласында ондаған «әулие» жерлер бар. «Сансыз бап» деп аты шыққан мұндағы көп «әулие» жерлердің бірі біздің заманымыздың ХІ ғасырының соңы мен ХІІ ғасырдың басында өмір сүрген дінбасылары. Әулие культіне байланысты әулие болса, әулие тұтты, кімнен әулие еді, әулиеден әулие қоймады, әулиеге сыйну, әулиеге түнеді, әулие-әнбие, әулие ата, әулиесу, әулиеден сұрау, әулие ағашқа шықты, әулие алдында, әулиешілік, әулиелі және т.б. сөздер мен сөз тіркестері пайда болған. Сонымен қатар, «пайғамбар, періште, хор қызы» сөздерінен туындаған культтік фразеологизмдердің қолданысы туралы да айтылады.
Кілттік сөздер:
әулиелі, киелі жерлер, киелі жерлерге сыйыну, әулиеге табыну салты, пайғамбар, періште, хор қызы.Аннотация
Мақалада түркі халықтарының фетиштік қалдықтары, әулиелі, қасиетті орындарға, киелі жерлерге сыйыну, әулиеге табыну салты жайлы айтылады. Әулие культіне байланысты фразеологизмдер және пайғамбар, періште, хор қызы сөздерінен туындаған культтік фразеологизмдердің этнолингвистикасы талданады.Халықтың көптеген ырымдары фетиштік қасиеті бар әулиелі, киелі жерлерге табыну салтына байланысты. Қазіргі діндердегі әулие ұғымы алғашқы қауымдағы адамдардың ата-бабаға табынуынан шыққан. Әулиеге табыну ислам, христиан діндерінде көп тараған. Әулиелерге табыну ата-бабалар әруақтары мен киелі жерлерге табынумен тығыз астарласып кеткен. «Әулие» деп аталатын мекендер өте көп. Сайрам қаласында ондаған «әулие» жерлер бар. «Сансыз бап» деп аты шыққан мұндағы көп «әулие» жерлердің бірі біздің заманымыздың ХІ ғасырының соңы мен ХІІ ғасырдың басында өмір сүрген дінбасылары. Әулие культіне байланысты әулие болса, әулие тұтты, кімнен әулие еді, әулиеден әулие қоймады, әулиеге сыйну, әулиеге түнеді, әулие-әнбие, әулие ата, әулиесу, әулиеден сұрау, әулие ағашқа шықты, әулие алдында, әулиешілік, әулиелі және т.б. сөздер мен сөз тіркестері пайда болған. Сонымен қатар, «пайғамбар, періште, хор қызы» сөздерінен туындаған культтік фразеологизмдердің қолданысы туралы да айтылады.
Библиографиялық сілтемелер
1 Атеистің қалта сөздігі / Орысшадан ауд.: Д. Мадеев, Е. Сапуанов, А. Бермаханов. –Алматы: Қазақстан, 1988. –
288 б. – Б. 259.
2 Энциклопедия «Ислам» / Бас ред. Р. Нұрғалиев. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы. Бас редакциясы, 1995. – 287 б. – Б. 186.
3 Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. – Алматы: Ғылым, 1974-1986. – Том. I-Х. – Б. 651.
4 Дүйсенбин Ж. Ислам дінінде «әулие жерлерге» табыну
салты туралы. – Алматы: Қазмембас, 1958. – Б. 23.
5 Қазақтың би-шешендері. – Алматы: Жалын, 1993. – 400 б. – Б. 62-63.
6 Персидско-руский словарь / Под ред. Ю.А. Рубинчика. – М.: Советская Энциклопедия, 1970. – 784 с.; Том. 1. – 1983. – 579 с. – Б. 367.
7 Рысбаева Г.Қ. Әулие, пайғамбар, періште, хор қызы» сөздерінен туындаған культтік фразеологизмдер // Мышления язык лингводидактика. – Алматы, 2000. – Б. 374.
1 Atei’’stіng qalta so’zdіgі / Ori’sshadan awd.: D. Madeev, E. Sapwanov, A. Bermahanov. –Almati’: Qazaqstan, 1988. –
288 b. – B. 259.
2 E’nci’’klopedi’’ya «I’’slam» / Bas red. R. Nurghali’’ev. – Almati’: Qazaq e’nci’’klopedi’’yasi’. Bas redakci’’yasi’, 1995.
– 287 b. – B. 186.
3 Qazaq tіlіnіng tu’sіndіrme so’zdіgі. – Almati’: Ghi’li’m, 1974-1986. – Tom. I-H. – B. 651.
4 Du’ysenbi’’n J. I’’slam dіnіnde «a’wli’’e jerlerge» tabi’nw salti’ twrali’. – Almati’: Qazmembas, 1958. – B. 23.
5 Qazaqti’ng bi’’-sheshenderі. – Almati’: Jali’n, 1993. – 400 b. – B. 62-63.
6 Persidsko-ruskkiy slovar’ / Pod red. Yu.A. Rubinchika. – M.: Sovetskaya Entsiklopediya, 1970. – 784 s.; Tom. 1. – 1983. –
579 s. – B. 367.
7 Ri’sbaeva G.Q. A’wli’’e, payghambar, perіshte, hor qi’zi’» so’zderіnen twi’ndaghan kwl#ttіk frazeologi’’zmder //
Mi’shleni’’ya yazi’k li’’ngvodi’’dakti’’ka. – Almati’, 2000. – B. 374.
288 б. – Б. 259.
2 Энциклопедия «Ислам» / Бас ред. Р. Нұрғалиев. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы. Бас редакциясы, 1995. – 287 б. – Б. 186.
3 Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. – Алматы: Ғылым, 1974-1986. – Том. I-Х. – Б. 651.
4 Дүйсенбин Ж. Ислам дінінде «әулие жерлерге» табыну
салты туралы. – Алматы: Қазмембас, 1958. – Б. 23.
5 Қазақтың би-шешендері. – Алматы: Жалын, 1993. – 400 б. – Б. 62-63.
6 Персидско-руский словарь / Под ред. Ю.А. Рубинчика. – М.: Советская Энциклопедия, 1970. – 784 с.; Том. 1. – 1983. – 579 с. – Б. 367.
7 Рысбаева Г.Қ. Әулие, пайғамбар, періште, хор қызы» сөздерінен туындаған культтік фразеологизмдер // Мышления язык лингводидактика. – Алматы, 2000. – Б. 374.
1 Atei’’stіng qalta so’zdіgі / Ori’sshadan awd.: D. Madeev, E. Sapwanov, A. Bermahanov. –Almati’: Qazaqstan, 1988. –
288 b. – B. 259.
2 E’nci’’klopedi’’ya «I’’slam» / Bas red. R. Nurghali’’ev. – Almati’: Qazaq e’nci’’klopedi’’yasi’. Bas redakci’’yasi’, 1995.
– 287 b. – B. 186.
3 Qazaq tіlіnіng tu’sіndіrme so’zdіgі. – Almati’: Ghi’li’m, 1974-1986. – Tom. I-H. – B. 651.
4 Du’ysenbi’’n J. I’’slam dіnіnde «a’wli’’e jerlerge» tabi’nw salti’ twrali’. – Almati’: Qazmembas, 1958. – B. 23.
5 Qazaqti’ng bi’’-sheshenderі. – Almati’: Jali’n, 1993. – 400 b. – B. 62-63.
6 Persidsko-ruskkiy slovar’ / Pod red. Yu.A. Rubinchika. – M.: Sovetskaya Entsiklopediya, 1970. – 784 s.; Tom. 1. – 1983. –
579 s. – B. 367.
7 Ri’sbaeva G.Q. A’wli’’e, payghambar, perіshte, hor qi’zi’» so’zderіnen twi’ndaghan kwl#ttіk frazeologi’’zmder //
Mi’shleni’’ya yazi’k li’’ngvodi’’dakti’’ka. – Almati’, 2000. – B. 374.
Жүктелулер
Как цитировать
Rysbayeva G. К. (2016). Әулиелі, киелі жерлерге табыну салтына қатысты фразеологизмдердің этнолингвистикалық сипаты. ҚазҰУ Хабаршысы. Филология сериясы, 153(1). вилучено із https://philart.kaznu.kz/index.php/1-FIL/article/view/1540
Шығарылым
Бөлім
Языкознание
