Көркем шығармада «Дала» концептісің лексикалық семантизациясы

Аннотация

Мақалада авторлық мәтінде семантикалық мазмұн арқылы вербализацияланған, зерттеліп отырылған концепті бейнелейтін көркем шығарманың танымдық-семантикалық деңгейі қарастырылады. Ілияс Есенберлиннің «Көшпенділер» классикалық трилогиясындағы «дала» концептісінің дескрипциясының идиостилистік ерекшеліктері (мақалада «Алмас қылыш» атты бірінші кітаптың мәтіні талданады) қоршаған ортаның ажырағысыз байланысын сипаттау негізінде дала халқы әлемінің ерекше этникалық бейнесін көрсетеді. Қолданыстағы теориялық ережелерді зерттеу арқылы көркем шығармадағы «дала» концептісін зерттеудің қазіргі тәсілдерін кеңейтуге, концепттің семантикалық мазмұнын денотативті-анықтамалық негізбен және мәтіннің тұжырымдамалық бағдарымен байланыстыруға әрекет жасалады, бұл көркем мәтіннің әмбебап және бірегей әлемін біртұтас ретінде түсінуге жақындауға бірге мүмкіндік береді. Дәстүрлі семантикалық және концептуалды талдау әдістерін біріктіретін танымдықсемантикалық тәсілді қолдана отырып, мәтіннің семантикалық кеңістігі аясында концепттің бейнеленуі, оның лексикалық семантизациясы мен танымдық интерпретациясының ерекшеліктері қарастырылады. Мазмұнды талдау семантикалық кеңістікті концептуализациялаудың нақты тақырыптық аспектілерін бөліп көрсетуге, тілдің көмегімен берілетін шындықтың ерекше маңызды категориялары мен құбылыстарын анықтауға мүмкіндік береді. Ғылыми мақалада ұсынылған нәтижелер мен тұжырымдар көркем мәтіннің концептосферасы мен семантикалық кеңістігін зерттеудің әдістерін әзірлеуді жалғастыру үшін лингвокогнитивті зерттеулер саласында қосымша материал бола алады. Түйін сөздер: Концептуалды талдау, концепт, қамтушы семантика, вербализация, мағына беру амалдары.