Фразеологизмдердің аксиологиялық мазмұны

Аннотация

Мақала орыс және қазақ тілдеріндегі “Бақыт” құндылығын білдіретін фразеологиялық бірліктердің аксиологиялық мазмұнын талдауға арналған. Құндылық жүйесі паремиялармен және фразеологиялық бірліктермен байланысты, сондықтан аксиология фразеологизмдерде көрініс табады. Фразеологиялық бірліктерді аксиологиялық аспектіде зерделеу кезінде семантикасы қабылданған құндылықтармен өзара байланысқан фразеологиялық бірліктер мен семантикасы қабылданған қарсы құндылықтармен корреляциялық фразеологиялық бірліктерді қамтитын «аксиологиялық фразеологиялық диада» ажыратылады. Орыс паремиологиясы көбінесе Бақытты түсінудің жағымсыз аспектілерін көрсетеді, этимологиялық тұрғыдан шартты емес, қарапайым орыс менталитетіне дәстүрлі, ол көбінесе экстралингвистикалық факторлармен және орыс мәдени-тарихи дамуының ерекшеліктерімен анықталады. Күнделікті орыс санасында бақыт байлықтың, сәттіліктің және белгілі бір артықшылықтың шарты (немесе синонимі), адамның еңбегінің нәтижесі, жеке еңбегі ретіндегі терең тамырлы көзқарастар бар. Сонымен қатар, орыстың күнделікті санасы Бақытты жағымсыз сезімдерді тудыратын күтпеген, сенімсіз элемент ретінде қабылдаумен сипатталады. Қазақ тілінде Бақыт – тағдыр, сәттілік және отбасы бақыты, бірлік, денсаулық. Ол ердің ерлігімен, атымен байланысып, малдың болуы мен санымен өлшенеді. Тілдегі “счастье/бақыт” құндылығы адамның ассоциативті қабылдауы мен контекстік байланыстар аясының, сем өрісінің кеңеюі барысында үнемі дамып отырады.