Үш дыбысты CVC, VCС тұлғалы моносиллабтық жүйедегі антропонимдердің нормалану мәселесі. Приведение в норму проблематики трехзвучных CVC, VCC типов антропонимов

Y. A. Turanov

Авторлар

Y. A. Turanov Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті

56 175

Кілттік сөздер:

моносиллаб, дисиллаб, полисиллаб, коммуникатор, адресант, адресат, қауымдық культ, CVC тұлғалы, VCС тұлғалы, интерференция, түпнегіз, экстралингвистика, морф, лингвоэволюция, т.б, общинное

Аннотация

Мақалада қазақ тіліндегі антропонимдік жүйенің бастау көздері тілдің тарихымен байланысты пайда болып, жетілу, даму кезеңдері лингвистикалық тарихпен бір негізде өрілетіндігі айтылады. Антропонимдік жүйенің материалы – антропонимдер. Қазақ есімдерінің бастау көздері қандай тұлғада болды, алғашқы есімдер қанша дыбыстық тіркестен тұрды, ең кіші мағыналық бөлшегінің формасы қандайлық дәрежеде еді деген сауалдарға жауап іздейді. Үш дыбысты CVC, VCC тұлғадағы моносиллаб антропонимдердің аясында зерттеулер жүргізілді. Есімдердің дәуірленуін өткен мақаламызда жеті кезеңнен тұратындығын атап көрсеткен болатынбыз. Сондағы кезеңдердің алғашқы дәуірі «Көне түркі дәуіріне дейінгі кезеңнен» бастап, осы күнгі қолданыстағы есімдердің синтетикалық жолмен болсын, аналитикалық жолмен болсын, дара тұлғалы дисиллаб болсын, дара тұғалы полисиллаб болсын есімдердің түп негіздерін үш дыбысты CVC, VCC тұлғадағы моносиллаб есімдерден алатындығы көрініс береді. Тіпті, сөз болып отырған үш дыбысты CVC, VCC тұлғадағы моносиллаб антропонимдердің өзге тарихи кезеңдерде дыбыстық тұрпат жағынан ешқандай өзгеріске түспей, екшелмей, тілдің өзіндік табиғи қалпын сақтап жеткені де анықталады. Тюркская корневая концептология имеет свою историю исследования, она достаточна изучена. Тем не менее, многие вопросы, касающиеся структурных моделей корней, их тенденций развития, диахронической связи с моносиллабами языка памятников, являются актуальными и востребованными для изучения. В статье опреде- ляются моносиллабические корни сопопставляемых языков, покозывается, что именно односложные корни стали базой для дальнейшего развития тюркского корня, утверждается, что влияние фоно-коррелятов на смысл слова обусловлено многообразием архитепических форм и смыслов. В результате исследование выявлено, что в количественном соотношением в дифференциальных и интегральных признаках степени проявляется кипчакская сущность структуры слова.

Библиографиялық сілтемелер

1 Суперанская А. В. Общая теория имени собственного. – Москва: Наука, 1973. – 366 б.
2 Махпиров В. У. Имена далеких предков. – Алматы, 1997. – 302 б.
3 Әбдуәлиұлы Б. Қазақ антропоимжасамының теориялық және практикалық негіздері: докт. дисс. автореф. – Астана, 2010. – 47 б.
4 Досжанов Б. Ә. Қазақ тіліндегі көне тұлғалы антропонимдер: филол. ғыл. канд. дис. автореф. – Астана, 2001. – 6 б.
5 Ескеева М. Көне түркі және қазіргі қыпшақ тілдерінің моносиллабтық негіздері. – Алматы: Арыс, 2007. – 360 б.
6 Қазақ грамматикасы // Морфонология. – Астана, 2002. – 158 б.
7 Аханов К. Тіл білімінің негіздері//Фонетикалық процестер. – Алматы: Санат, 1993. – 260 б.
8 Мырзабеков. С. Қазақ тілінің фонетикасы. – Алматы: Қазақ университеті, 1993. – 26 б.
9 Кононов А. Н. Родословная туркмен. – Москва-Ленинград: Изд-во АН СССР, 1958. – С. 97.