Сравнительная характеристика cогласных фонем j (й), k, q (қ) в казахском, турецком и узбекском языках. Қазақ, түрік және өзбек тілдеріндегі j (й), k, q (қ) дауыссыздар дыбыстарының өзара ұқсастықтары мен ерекшеліктері зерттеледі.

Аннотация

Статья посвящена актуальной, теоретически важной проблеме истории формирования отдельных письменно- литературных языков. Система согласных изучается путем сравнительного исследования и установления основных фонетических закономерностей трех генетически родственных групп тюркской семьи языков: кыпчакской, огузской и карлукской. Данная проблема недостаточно изучена и заключает в себе немало ранее нераскрытых и неизученных фонетико-фонологических явлений, сравнительное изучение которых представляет несомненный научно-практический интерес как для общей тюркологии, так и для каждого из изучаемых языков. Известно, что каждый из современных тюркских языков формировался в результате длительного процесса структурного развития, отработки и постоянного совершенствования литературных (письменно орфографических, речевых и др.) норм. В этом процессе, пожалуй, одним из главных факторов становления языка, его собственных норм и строевых элементов становится избранная и выработанная им же фонетическая система. Фонетическая Структура любого языка складывается сообразно скоординированным и тесно связанным между собою фонетическими и фонологическими явлениями, которые постепенно превращаются в устойчивые, стабильные правила и закономерности данного языка. Зерттеу нәтижесінде көптеген фонетикалық құбылыстар анықталған. Олар салыстырмалы тілдердің фонетикалық және фонологиялық ерекшеліктерін ғылыми ұғынуға және түсіндіруге көмектеседі. Қазақ, түрік және өзбек тілдеріндегі дыбыс құрылымындағы жалпы және өзіндік айырмашылық белгілерін анықтайтын деректердің фонетико- филологиялық талдауы. Әдеби мөлшердің қалыптасу ерекшеліктері бөлінген және түрлі фонетикалық құбылыстары, дауыссыз дыбыстардың фонетикалық сәйкестіктері түсіндірілген, консонантизм тарапындағы қалыптасқан заңдылықтары анықталған. Сөз құрамындағы және дыбыс жүйісіндегі қалыптасқан фонетикалық заңдылықтардың зерттеуі туыс түркі тілдердің жақындығын тек қана генетикалық, гомогендік шығудан ғана емес парапар ерекшеліктері бойынша анықтауға мүмкіндік береді. Дәл осы ережелер және қалыптасқан фонетикалық заңдылықтар нақты тілдің фонетико- фонологиялық құрылымын құрастырады. Бұл ерекшеліктердің өзара салыстыруы және оларды көне тіл жағдайымен салыстыру бұл құбылыстардың эволюциялық дамуының суретін береді және де жан жаққа тараған заңды қозғалыстарды көрсетеді.