Жариялау этикасы
«ҚазҰУ хабаршысы. Ғылыми журналының редакция алқасының мүшелері. Филологиялық серия» өзінің кәсіби қызметінде «әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың ғылыми журналдары үшін жариялау этикасы» қағидалары мен нормаларын ұстанады. Жариялау этикасы Жариялау этикасы комитетінің (COPE) халықаралық жариялау этикалық стандартына, сондай-ақ Scopus (Elsevier) журналдарын шығарудың этикалық қағидаларына, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ ғалымының этикалық кодексіне сәйкес әзірленген.
Жариялау этикасы редакторларға, рецензенттерге және авторларға арналған этикалық мінез-құлық нормаларын, қағидалары мен стандарттарын, мүдделер қақтығысын, этикалық емес мінез-құлықты анықтау шараларын, мақаланы алып тастау (кері тарту), түзету және теріске шығару жөніндегі нұсқаулықтарды белгілейді.
Жарияланымның барлық қатысушылары, атап айтқанда әр автор, ғылыми редактор, шолушы, жауапты хатшы, «Вестник КазНУ» ғылыми журналының редакциялық кеңесінің мүшелері. Филологиялық сериялар «жариялау этикасының қағидаларын, нормалары мен стандарттарын сөзсіз ұстануы керек. Этикалық қағидаларды сақтау ғылыми журналдың сапасын қамтамасыз ету үшін де, сақтау үшін де, жариялау процесіне қатысушылар арасында сенім мен сыйластықты қалыптастыру үшін де маңызды.
Этикаға жат мінез-құлық деп авторлардың, редакторлардың немесе баспагерлердің өз мақалаларына тәуелсіз шолу жасаған кезде, келісімшарттық және жалған шолу кезінде, ғылыми зерттеулердің нәтижелерін жариялау, жалған авторлық, зерттеу нәтижелерін бұрмалау және жасау, сенімсіз псевдо- жариялау агенттік қызметіне жүгіну жағдайындағы әрекеттері жатады. ғылыми мәтіндер, мақалалардың қолжазбаларын авторлардың рұқсатынсыз басқа басылымдарға беру, материалдарды авторлардан үшінші тұлғаларға беру, редакторлық процестердің авторлық және құпиялылық қағидалары бұзылған жағдайлар, дәйексөз, плагиатпен айла-шарғы жасау.
Редакциялық ұжым мүшелерінің жариялау этикасының принциптері
«ҚазҰУ Хабаршысы. Филология сериясы» журналының редакциялық ұжымының мүшелері журналдың дамуына, жетілуіне, халықаралық ақпараттар базасында алға жылжуына жауапты, пікір еркіндігі талаптарын ұстану керек, журналдың оқырмандары мен ғылыми және кәсіби авторлардың қажеттіліктерінің қанағаттануына, материалдың жариялануына автордың, рецензент пен баспагердің коммерциялық қызығушылықтары материалдарды жариялау туралы шешім қабылдауға әсер етуіне жол бермеуге, сонымен қоса ғылыми мақалалардың сапасының жоғарылауына, жариялау үрдісі кезіндегі ақпараттық деректердің құпиялығын қорғау үшін барлық шараларды қабылдауы керек.
Барлық автордың теңдігі. Авторлар ұсынған материалдардың жариялануы туралы шешім қабылдауға редакция ұжымының мүшелері жауапты. Редакция ұжымының мүшелері автордың нәсіліне, жынысына, жыныстық бағдарына, діни сеніміне, этникалық шығу тегіне, азаматтығына, саяси көзқарасына немесе коммерциялық ойлауына қарамастан, қолжазбаларды интеллектуалды мазмұнына сай бағалауы керек.
Қолжазбалардың жариялануы туралы шешімнің қабылдануы.Редакцияға ұсынылған мақалалардың қайсысының жариялануы керек туралы шешімді, ғылыми рецензиялардың нәтижесі мен плагиат, рәсімдеу талаптарына сай өткізілген тексеріс қорытындылары негізінде журнал редакциясы қабылдайды. Қолжазбаның жариялануы туралы шешімді қабылдаған кезде, редакция ұжымы журнал саясаты мен басылым этикасын басшылыққа алады, авторлық құқық, ғылыми норма этикасы бұзылған, талаптар сақталмай, плагиат белгілері бар мақалалар басылымға жіберілмейді.
Редакция ұжымының мүшелері белгілі этикалық емес әрекет белгілері, плагиат, өз-өзін көшіру, авторлық дәйексөздердің артықтығымен мүдделер қақтығысы бар мақалаларды жариялағандығы үшін жауапкершілік алады. Егер мақала жазу барысында басылым немесе ғылыми этика қағидалары бұзылған жағдайда, журналдың ғылыми редакторы редакция ұжымының шешіміне сәйкес басылымның қайта қаралуын өткізу керек. Жарияланған мақалалардың басылым не ғылыми этикасы бұзылған жағдайда, редакция COPE ұсынысына сүйене отырып, мақаланы алып тастайды.
Мақала мына жағдайларда қайта қаралады/алынып тасталады(ретракция):
- егер ақпараттар сенімді емес не заңсыз әрекет нәтижесінде алынғаны туралы нақты дәлелдер болса, мысалы, деректердің бұрмалануы;
- қолжазбаның «ҚазҰУ Хабаршысы. Филология сериясы» журналында жарияланғанға дейін басқа басылымда жарияланғаны туралы дәлелдің анықталуы;
- мақалада плагиаттың, сондай-ақ суреттердің, таңбалар мен кестелердің иемделуі анықталса;
- мақалада басқа ғалымдар мен олардың зерттеулеріне кері әсер ететін дөреке қателердің табылуы, мысалы, қате есептеу немесе тәжірибе қателігі;
- үшінші тұлғалардан мақалаға немесе оның бөлек бөлімдеріне авторлық құқықты талап етудің пайда болуы;
- Мақала басылым немесе ғылыми этика нормасына, стандарттары мен қағидаларына қарсы ақпараттың болуы.
Жоғарыда көрсетілген осындай жағдайларда журналдың редакция ұжымы тексеріс өткізеді, нәтижесінде мақала басылымнан алып тасталады не қайта қаралатын болады. Бұл үшін мақаланың басылымнан алынып тасталатыны (ретракция) туралы ғылыми редактордың растауымен және қолымен акт жасақталады. Хабар үшін мақала авторына акт көшірмесі жолданады.
Осыдан кейін журнал сайтында мақаланың алып тасталуына негіз болған себептер көрсетіліп, белгіленеді. Журнал сайтының басты бетінде алып тасталғандығы туралы ақпарат жариялайды және алып тасталу үрдістері жүргізілгеннен кейін журналдың келесі санында ақпарат орналастырады.
«ҚазҰУ Хабаршысы. Филология сериясы» журналының редакциясы жарияланған басылымдардағы анықталған бұзушылықтар туралы негізделген өтініштердің барлығын жауапкершілікпен, объективті және мұқият қарайды.
Редакция материал жарияланғаннан кейін, жібірілген қателіктер мен бұзушылықтар туралы оперативті түрде редакцияға жеткізуді авторлар мен рецензенттердің жауапкершілігі мен міндеті деп санайды.
Құпиялылық принципі. Қолжазбаны қарау кезеңінде (ол жарияланғанға дейін) редакторлар мен редакциялық алқа мүшелері ол туралы ақпаратты авторлардан, тағайындалған рецензенттерден және баспагерлерден басқа ешкімге хабарламауы тиіс. Қарау үшін алынған кез келген қолжазба құпия материал ретінде қаралуы тиіс. Қолжазбалар ғылыми редактордың рұқсатынсыз үшінші тұлғаларға көрсетілмеуі және талқыланбауы керек.
Редакциялық алқа мүшелері қабылданбаған қолжазбалар авторлардың жазбаша келісімінсіз, редакциялық ұжым мүшелерінің жеке зерттеулерінде пайдаланылмайтынына кепілдік береді.
Этикалық емес мінез-құлық туралы шағымдарды қарау. Редакция ұжымының мүшелері қолжазба авторының және «ҚазҰУ Хабаршысы. Филология сериясы» журналында жарияланған мақалалардың түскен уақытына қарамастан, әдепке жат қылықтарға жасалған әрбір шағымды жеке-жеке қарастыруы тиіс. Редакциялық алқа мүшелері осындай наразылықтарға қатысты объективті және саналы түрде шаралар қабылдауға тиіс. Талап-арыздың дәлелдері расталған жағдайда, редакциялық алқа мүшелері қолжазбаны жариялаудан бас тартуға және хат-хабар алмасу үшін автормен одан әрі келісімді тоқтатуға, тиісті теріске шығаруды жариялауға, сондай-ақ автордың (лардың) этикалық емес әрекетінің одан әрі жолын кесу үшін өзге де шараларды қабылдауға құқылы.
Редакциялық алқа, олардың лауазымдық міндеттері мен жауапкершілігі
«ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы» журналының ғылыми редакторының, жауапты хатшы, редакция ұжымының міндеттері мен жауапкершілігі тиісті бекітілген лауазымдық нұсқаулықтарда көрсетілген.
Автордың жұмысты жариялау этикасының принциптері
Жарияланымның бір мәртелігі. Автор (лар) редакцияға ұсынылған мақала қолжазбасы, басқа басылымдарға қарау үшін ұсынылмағанына кепілдік береді. Қолжазбаны бір уақытта бірнеше журналдарда/баспаларда ұсынуға болмайды және ол жарияланым этикасының қағидаттарын, стандарттары мен нормаларын өрескел бұзу болып табылады.
Қолжазбаның авторлығы. Қолжазбаны дайындауға ең көп зияткерлік үлес қосқан адам (екі немесе одан да көп бірлескен авторлармен) авторлар тізімінде бірінші болып көрсетіледі. Әрбір мақала үшін мақаланың соңғы нұсқасын дайындауға, редакциялық алқамен байланысқа жауап беретін хат-хабарға автор тағайындалуы тиіс, оған жеткілікті үлес қосқан зерттеудің барлық қатысушыларының (авторлар саны біреуден көп болса) авторлардың спикерлеріне қосылуын қамтамасыз етуі, сондай-ақ жариялау үшін редакцияға ұсыну үшін барлық авторлардан қолжазбаның соңғы нұсқасының мақұлдауын алуы тиіс. Қолжазбада / мақалада көрсетілген барлық авторлар жұмыстың мазмұнына жауапты болады.
Ерекшелік принципі. Автор (- лар) қолжазбада жазылған зерттеу нәтижелері өзіндік жұмыс болып табылатындығына және плагиат жүйесі арқылы қолжазбаны тексеру процесінде анықталуы мүмкін қате қарыздар мен плагиаттарды қамтымайтындығына кепілдік береді.
Авторлар этикалық емес мінез-құлық, плагиат, өзін-өзі плагиат, өзін-өзі бағалау, бұрмалау, бұрмалау, деректерді бұрмалау, жалған авторлық, қайталану, мүдделер қақтығысы және алдау белгілері бар мақалаларды жариялауға жауапты.
Ақпарат көздерін растау принципі. Автор(лар) зерттеу барысында өзі пайдаланған ғылыми және өзге де дереккөздерді дұрыс көрсетуге міндеттеледі.. Бөтен жұмыстардың қандай да бір бөліктері пайдаланылған және / немесе басқа автордың (лардың) пікірлері алынған жағдайда қолжазбада түпнұсқаның авторы (лары) көрсетілген библиографиялық сілтемелер көрсетілуі тиіс. Күмәнді көздерден алынған ақпарат қолжазбаны ресімдеу кезінде пайдаланылмауға тиіс.
Егер рецензенттерде, ғылыми редакторларда, журналдың редколлегия мүшелерінде (мүшелерінде) зерттеу нәтижелерінің шынайылығы мен дұрыстығына күмән туындаған жағдайда, автор(лар) қолжазбада келтірілген нәтижелерді немесе фактілерді растау үшін қосымша материалдарды ұсынуы тиіс.
Жариялау процесінде қателерді түзету. Жариялау процесінің кез келген сатысында жұмыста қателер мен дәлсіздіктер анықталған жағдайда, авторлар бұл туралы ғылыми редакторға жедел хабарлауға және тиісті түзету журналының (Erratum немесе Corrigendum) сайтында түсініктемелермен жариялау үшін қатені жоюға немесе түзетуге көмектеседі. Түзетуге болмайтын өрескел қателер анықталған жағдайда автор(лар) қолжазбаны/мақаланы кері қайтарып алуы тиіс.
Жариялау этикасын сақтау принципі. Авторлар сынмен немесе зерттеуге қатысты ескертулермен, сондай-ақ рецензиялау және жариялау бойынша редакциямен өзара іс-қимылға қатысты этикалық нормаларды сақтауға міндетті. Авторлардың этикалық қағидаларды сақтамауы жариялынымдар этикасын өрескел бұзуы деп бағаланады және қолжазбаны рецензиялаудан және/немесе жариялаудан алуға негіз береді.
Рецензенттің этикасының принциптері
Рецензиялаудың объективтілік принципі. ҚазҰУ хабаршысы «журналының рецензенті(-лері). Филология сериясы» қолжазбаға сараптамалық бағалауды объективті жүргізуге міндеттеледі.. Қолжазба авторына қатысты жеке сынға жол берілмейді. Рецензент өз ескертулерін дәлелдеуі және қолжазбаны қабылдау немесе оны қабылдамау туралы өз шешімін негіздеуі тиіс.
Автордың (лардың) ұлты, діни тиесілігі, саяси немесе өзге де көзқарастары рецензенттің (- лердің) қолжазбаны рецензиялау процесінде назарға алынбауға және ескерілмеуге тиіс.
Рецензенттің редакциялық шешімдерге қосқан үлесі. Рецензент(-лер) құрастырған сараптамалық бағалау редакцияның жарияланым туралы шешім қабылдауына ықпал етеді, сондай-ақ авторға (- ларға) қолжазбаны жақсартуға көмектеседі. Қолжазбаны жариялауға қабылдау, авторға жұмысты өзгертуге немесе пысықтауға қайтару немесе жарияланымнан бас тарту туралы шешімді рецензиялау нәтижелеріне сүйене отырып, редакция алқасы қабылдайды.
Уақытылы қарау принципі. Рецензент рецензияны редакция белгілеген мерзімде, бірақ қолжазбаны рецензиялауға алған сәттен бастап екі айдан кешіктірмей ұсынуға міндетті. Егер мақаланы қарау және рецензияны белгіленген мерзімде дайындау мүмкін болмаса, рецензент бұл туралы ғылыми редакторға дереу хабарлауы тиіс.
Ұсынылған қолжазбаны рецензиялау кезінде оның біліктілігі сәйкес келмейді немесе шешім қабылдау үшін жеткіліксіз деп санайтын Рецензент бұл туралы ғылыми редакторға дереу хабарлап, қолжазбаны рецензиялаудан бас тартуы керек.
Рецензент тарапынан құпиялық қағидасы. Рецензентке рецензиялауға ұсынылған қолжазба құпия материал ретінде қарастырылуы керек. Рецензент журналдың ғылыми редакторының және/немесе автордың тарапынан жазбаша рұқсат алғаннан кейін ғана оны көрсетуге және/немесе басқа адамдармен талқылауға құқылы.
Рецензиялау және жариялау процесін қамтамасыз ету барысында алынған ғылыми жұмыстың ақпараты мен идеяларын рецензент(-лер) жеке пайда алу үшін пайдаланбауы тиіс.
Ақпарат көздерін растау принципі. Рецензент қарастырылып отырған қолжазбаның зерттеу нәтижелеріне әсер ететін, бірақ автор(-лар) келтірмеген ғылыми жұмыстарды көрсетуі тиіс. Сондай-ақ, рецензент ғылыми редактордың назарын қарастырылып отырған қолжазба мен бұрын жарияланған жұмыс арасындағы айтарлықтай ұқсастыққа немесе сәйкестікке аударуы керек.
Егер рецензенттің қолжазбада плагиат, дұрыс емес қарыз алу, жалған және ойдан шығарылған материалдар немесе зерттеу нәтижелері бар деп пайымдауға жеткілікті негіздері болса, онда ол қолжазбаны жариялауға жібермеуге және журналдың ғылыми редакторына жарияланым және ғылыми этика қағидаттарының, стандарттары мен нормаларының анықталған бұзушылықтары туралы хабарлауға тиіс.
Мүдделер қақтығысы
Жұмысты жариялау этикасы жөніндегі комитеттің (СОРЕ) анықтамасы бойынша мүдделер қақтығысы-бұл авторлар, рецензенттер немесе редакциялық алқа мүшелері жарияланатын материалға қатысты олардың пайымдарына әсер ете алатын жасырын мүдделері бар жанжалды жағдайлар. Мүдделер қақтығысы рецензенттің және редколлегия мүшелерінің ғылыми пікіріне байланысты болып, нәтижесінде қолжазбаны жариялауға қатысты редколлегияның шешіміне әсер етуі мүмкін қаржылық, жеке немесе кәсіби жағдайлар болған кезде пайда болады.
Журналдың жауапты редакторы қолжазбаны жариялау процесінің барлық қатысушыларынан мүдделер қақтығысын ашуды талап етуі керек.
Ғылыми редактор, редакциялық алқа мүшесі және рецензенттер редакциялық алқаның шешіміне қандай да бір әсер етуі мүмкін ықтимал мүдделер қақтығысы туралы хабардар етуі тиіс. Редакциялық алқа мүшелері, егер олар қолжазба авторының (авторларының) зерттеу нәтижелерімен байланысты қандай да бір бәсекелестік қатынастарда болса не мүдделер қайшылығы өзге болса, қолжазбаны қараудан бас тартуға тиіс.
Қолжазбаны журналға қарауға берген кезде автор(авторлар тобы) қолжазбаның мазмұнында зерттеуді қаржыландырудың барлық көздері көрсетілгенін мәлімдейді; сондай-ақ қарауға берілген қолжазбаға қатысты мүдделер қақтығысын тудыруы мүмкін қандай коммерциялық, қаржылық, жеке немесе кәсіби факторлар бар екенін көрсетеді. Автор (авторлар) ілеспе хатта мүдделер қақтығысы болған жағдайда, олардың пікірінше, олардың қолжазбасын объективті бағалай алмайтын ғалымдарды көрсете алады.
Рецензент қолжазбаға қатысы бар авторлардың біреуімен бәсекелестіктен, ынтымақтастықтан немесе басқа да қатынастардан туындайтын мүдделер қақтығысына себеп болуы мүмкін қолжазбаларды қарамауы тиіс.
Қолжазбаның мазмұнына байланысты мүдделер қақтығысы болған жағдайда жауапты редактор бұл туралы ғылыми редакторға хабарлауы тиіс, одан кейін ғылыми редактор қолжазбаны тексеруді және рецензиялауды басқа редакторға/рецензентке қайта тапсырады.
Жұмысты қарау және рецензиялау процесінде қатысушылар арасындағы мүдделер қақтығысының болуы қолжазба қабылданбайды дегенді білдірмейді.
Барлық мүдделі тұлғалар, мүмкіндігінше, жарияланымның барлық кезеңдерінде кез-келген вариацияда мүдделер қақтығысының туындауын болдырмауы керек. Мүдделер қақтығысы туындаған жағдайда, осы қақтығысты анықтаған адам дереу редакцияға хабарлауы керек. Бұл жариялау және ғылыми этика қағидаларын, стандарттары мен нормаларын бұзудың кез-келген басқа жағдайларына қатысты шарт.
әл-Фараби ат. КазҰУ ғылыми журналдарына арналған Жариялау Этикасы
