История исследовании великих жыров – народных кличей. Ұлтқа ұран болған ұлы жырдың зерттелу тарихы.
Кілттік сөздер:
дәстүр, версия, нұсқа, тартыс, мұра, бейне, сюжет, деталь, мотив, эпос,Аннотация
Мақалада «Кенесары-Наурызбай» жырының жариялану, зерттелу тарихы сөз болады. Кенесары қозғалысының соңғы кезеңін өзек еткен жырдың жұртшылық назарына ертерек ілінгені мәлім. ХХ ғасырдың өзінде «Вестник Европы» журналында орысша қазақша нұсқалары қатар жарияланған жырдың бүгінгі оқырманға бірнеше варианттары таныс. Жыр нұсқаларының тарихи өмір шындығына қатысы мен көркемдік кестесі қазақ әдебиетші ғалымдарының талай буынын қызықтырған. Отандық басылымдарда жария болған түрі деңгейдегі сын мақалалар соның дәлелі деп білеміз. Автор «Кенесары-Наурызбай» жыры нұсқаларының айырым ерекшеліктерімен зерттелу, жариялану жайын тарата баяндай отырып, жыр тағдырына әсер еткен тарихи жағдайларды қатар өрбітеді. Мәселен ол Кенесары бастаған ұлт-азаттық қозғалысының тарихын зерттеп, осы қозғалыс туралы фольклорлық үлгілерді құрастырып, ғылыми монография, мақалалар жазған ғалымдардың қуғынға ұшырауларын Кенесары бастаған ұлт-азаттық қозғалысының тарихын зерттеп, осы қозғалыс туралы фольклорлық үлгілерді құрастырып, ғылыми монография, мақалалар жазған ғалымдардың қуғынға ұшырауларының себеп-салдарын нақты мысал деректермен дәлелдеуге күш салған. Мақала авторы жыр төңірегіндегі зерттеу жұмыстарын жүйелей отырып, ондағы сарындардың шығу төркініне, жанр табиғатына тоқталады, келелі ой қозғайды. В статье говорится об истории исследования, опубликования жыра «Кенесары-Наурызбай», обращается внимание на жыры последних времен движении Кенесары. Сегодняшним читателям хорошо известны некоторые варианты, опубликованные на казахском и русском языках в журнале «Вестник Европы» в ХХ веке. Это вызвало большой интерес казахских ученых-литературоведов, так как имеет отношение к действительной исторической жизни и художественному миру жыра. Нам также хорошо известны различные критические статьи различного уровня в отечественных изданиях. Автор, исследуя историю опубликования и отмечая сходство и различие отдельных вариантов жыра «Кенесары-Наурызбай», раскрывает историческую ситуацию и судьбу жанра. Исследуя историю национально-освободительного движения Кенесары Касымова, структурируя фольклорные образцы, описывающие это движение, автор делает усилие для утверждения подлинных сведений, которые не встречаются в статьях, научных монографиях ученых. Систематизируя научные исследование касающегося жанра, автор останавливается на ведущих идеях, природе жанра и основных мотивах этого произведения.Библиографиялық сілтемелер
1 Середа Н. Песня о Кенесары//Астраханский Вестник.–№1222. –1893.
2 Әуезов М. Әдебиет тарихы. – Алматы: Ана тілі, 1991.
3 Төреқұлұлы Н. Бастырушыдан // «Кенесары-Наурызбай» жыры. – Мәскеу, 1924.
4 Ысмайлов Е. Б.Момышұлына жазған хат // Өнегелі өмір. – Алматы: Қаз универ., 2012.
5 Ысмайлов Е. Кенесары-Наурызбай туралы тарихи жыр, әңгімелердің алғы сөзі. – ОҒК. – 1339 б.
6 Қараев Қ. Алғы сөз. – ОҒК. – 1338 б.
7 Ысмайлов Е. Кенесары-Наурызбай туралы тарихи жыр әңгімелер // Қазақ әдебиетінің тарихы. – Алматы, 1948.
8 Бекхожин Қ. Кенесары-Наурызбай образдары халық әдебиетінде // Әдебиет және искусство. – №5. – 1941.
9 Мұқанов С. Қаратақтаға жазылып жүрмеңдер, шешендер // Еңбекші қазақ. – №69. – 1923.
10 Мұқанов С. Қазақтың XVIII-XIX ғасырлардағы әдебиет тарихынан очерктер. – Алматы, 1942.
11 Жұмалиев Қ. Нысанбай // Қазақ әдебиеті. – Алматы, 1942.
12 Ғұмарова М. Әдебиетте Кенесары қозғалысын дәріптеушілікке қарсы // Социалистік Қазақстан. –1951 жыл, 4 апрель.
13 Тілепов Ж. Тарих және әдебиет. – Алматы: Ғылым, 2011.
2 Әуезов М. Әдебиет тарихы. – Алматы: Ана тілі, 1991.
3 Төреқұлұлы Н. Бастырушыдан // «Кенесары-Наурызбай» жыры. – Мәскеу, 1924.
4 Ысмайлов Е. Б.Момышұлына жазған хат // Өнегелі өмір. – Алматы: Қаз универ., 2012.
5 Ысмайлов Е. Кенесары-Наурызбай туралы тарихи жыр, әңгімелердің алғы сөзі. – ОҒК. – 1339 б.
6 Қараев Қ. Алғы сөз. – ОҒК. – 1338 б.
7 Ысмайлов Е. Кенесары-Наурызбай туралы тарихи жыр әңгімелер // Қазақ әдебиетінің тарихы. – Алматы, 1948.
8 Бекхожин Қ. Кенесары-Наурызбай образдары халық әдебиетінде // Әдебиет және искусство. – №5. – 1941.
9 Мұқанов С. Қаратақтаға жазылып жүрмеңдер, шешендер // Еңбекші қазақ. – №69. – 1923.
10 Мұқанов С. Қазақтың XVIII-XIX ғасырлардағы әдебиет тарихынан очерктер. – Алматы, 1942.
11 Жұмалиев Қ. Нысанбай // Қазақ әдебиеті. – Алматы, 1942.
12 Ғұмарова М. Әдебиетте Кенесары қозғалысын дәріптеушілікке қарсы // Социалистік Қазақстан. –1951 жыл, 4 апрель.
13 Тілепов Ж. Тарих және әдебиет. – Алматы: Ғылым, 2011.
Как цитировать
Bisenbayev, P. (2015). История исследовании великих жыров – народных кличей. Ұлтқа ұран болған ұлы жырдың зерттелу тарихы. ҚазҰУ Хабаршысы. Филология сериясы, 148(2). вилучено із https://philart.kaznu.kz/index.php/1-FIL/article/view/224
Шығарылым
Бөлім
Литературоведение
