Əлидің романтизмі.  Романтизм Али.

P. Bisenbayev

Авторлар

P. Bisenbayev əл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық универститетінің Алматы қ.

23 47

Кілттік сөздер:

романтизм, эстетика, ренессанс, дастан, реализм, фантастика, синкретизм, психологизм, поэма, жанр, категория, философия, форма, образ, портрет, композиция, идея, пейзаж,

Аннотация

Автор бұл мақаласында Орта Азияның ояну дəуіріндегі антропологиялық эстетика мəселесіне тоқталады. Ол қоршаған ортаның түрлі құбылыстарын, табиғатын жəне адам тұрмысын, оның шығармашылық мүмкіндіктерін антропологиялық жүйеде түсіндіру романтикалық əдебиеттің негізгі белгісі деп біледі. Сонымен бірге Құл Əлидің «Қисса Жүсібінен» бастап, ортағасырлық түркі əдебиетінде басты көркемдік əдіс- жалпыға ортақ шығыс романтизмі болғанын дəлелдеуге күш салады. Ізденуші осы пікірінің дұрыстығын көрсету үшін Ю. Нигматуллина, Х. Усманов, Ф. Фасеев, И. Конрад, Ш. Абилов сияқты ғалымдардың зерттеу еңбектеріне иек артады. Мақалада қайта өрлеу дəуірінің эстетикасына тəн белгілер жан-жақты сөз болады. Мəселен, онда жердегі сұлулықтың көктегі сұлулық арқылы танылатындығы, Жүсіп портретін жасауда өсімдік пен жануарлар əлемінен алынған теңеулердің маңызды рөл атқаратындығы, алтын күміс сияқты қымбат дүниелердің идеялық эстетикалық қызметі, т.б. назардан тыс қалмайды. Күннің бейнесі, сəулесі, ай, алтын жəне күміс іспетті сөздердің қолданысқа түсуі шығыс қағидасына жəне оның əдебиетіне көрсетілген құрмет екені мəлім. Ғалым Тұрандық қолөнер шығыс əлемінде өзінің байлығымен, шеберлерімен танымал болғанын Отырар, Баласағұн маңында табылған заттар арқылы дəлелдейді. В этой своей статье автор рассматривает проблему антропологической эстетики в эпоху возрождения Центральной Азии. Он утверждает, что объяснение в антропологической системе различных явлений окружающей среды, ее природы и жизни человека, его творческих возможностей является основным признаком романтической литературы. Вместе с тем пытается доказать, что, начиная с "Кисса Джусуп" Кул Али, в средневековой тюркской литературе главным художественным методом служил всеобщий восточный романтизм. Для того чтобы показать правдивость этого своего утверждения, соискатель опирается на исследовательские труды учёных Ю. Нигматуллина, Х. Усманова, Ф. Фасеева, И. Конрада, Ш. Абилова. В статье всесторонне рассматриваются черты, присущие эстетике эпохи возрождения. Например, здесь не остаются без внимания то, что земная красота познаётся через небесную красоту, при создании портрета Жусупа важную роль играют сравнения, основанные на сопоставлении с миром расстений и животных, идейно-эстетическая функция драгоценностей, как золото, серебро и др. Известно, что употребление слов, как образ солнца, луч солнца, луна, золото и серебро, представляет собой почёт, оказываемый восточному изречению и литературе. Предметами быта, найденными вокруг Отырар, Баласагун, учёный доказывает, что туранское ремесло в восточном мире стало известным своим богатством, своими мастерами ремесел.

Библиографиялық сілтемелер

1 Нигматуллина Ю.Г. Национальное своеобразие эстетического идеала. – Казань, 1970
2 Усманов Х. Татарская поэзия.// Анталогия Татарской поэзии. – Казань, 1957
3 Абылов Ш. «Йосыф вəзəлəйха» поэмасын өйрəнгəндə. – Совет мəктəбə. – 1975. – №8
4 Хисамов Н.Ш. Сказочные мотивы в поэме «Кисс-и Иусуф» Кулали // Материалы IV конференции молодых научных работников. – Казань,-1976.
5 Конрад И.Н. Запад и Восток. – Москва, 1972
6 Али. Қисса Юсуф. – Архив БФАН РФ ф. 3. – Он. 28. – Ед. хр.14.
7 Боровков А.К. Лексика среднеазиатского тефсира ХІІ-ХІІІ вв. – Москва, 1956
8 Баласағұн Жүсіп Хас-Хаджип.Құтты білік. – Алматы, 1986.
9 Тагирджанов А.Т. Влияние поэмы Фирдоуси «Йусуф и Зулайха» на «Кисса и Йусуф» Али и «Йусуф и Зулайха» Шаяд Хамзы // Палестинский сборник. – 1970. – Вып. 21.