Жыраулар поэзиясының супердиалектілік сипаты

Б. Сейітова; Қ. Есенова

doi:10.26577/EJPh.2024.v196.i4.ph11

Авторлар

Б. Сейітова Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университеті, Қазақстан, Алматы қ. https://orcid.org/0000-0003-1706-1988
Қ. Есенова Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университеті, Қазақстан, Алматы қ. https://orcid.org/0000-0001-7402-3625

DOI:

https://doi.org/10.26577/EJPh.2024.v196.i4.ph11

30 18

Аннотация

Жыраулар поэзиясы – қазақ әдебиеті, мәдениеті және тарихының ортақ құндылығы ретінде маңызды зерттеу нысаны болып табылады. Бұл поэзияны зерттеудің өзектілігі қазақ тілінің тарихи және аймақтық ерекшеліктерін ашуға, ұлттық таным мен мәдениетті тереңірек түсінуге негізделеді. Жыраулар шығармаларында әртүрлі аймақтық диалектілер мен тілдік ерекшеліктер көрініс тапқан, бұл қазақ тілінің аймақтық мәселелері мен олардың ұлттық танымдық негіздерін зерттеуге мүмкіндік береді.

Жыраулар поэзиясында тек бір аймаққа тән диалектілер ғана емес, қазақ халқының әртүрлі аймақтарында қолданылған диалектілік ерекшеліктердің синтезі жүзеге асқан. Бұл үрдіс қазақ әдеби тілінің қалыптасуына ықпал етіп, супердиалектілік құбылыс арқылы аймақтық, рулық және мәдениетаралық тілдік элементтердің үйлесуін қамтамасыз етті. Жыраулардың супердиалектілік ерекшеліктері қазақ ұлттық тілінің қалыптасуына негіз болып, оның тұтастығын сақтауда маңызды рөл атқарды.

Тілдегі осындай біріктіруші қызмет қазақ халқының ұлттық бірлігін нығайтуда ерекше мәнге ие болды. Жыраулар поэзиясындағы супердиалектілік құбылыстар қазақ тілінің ішкі құрылымдық дамуын ғана емес, сондай-ақ оның мәдени және әлеуметтік ықпалының ауқымын түсінуге мүмкіндік береді. Сол себепті жыраулар поэзиясында кездесетін диалектілік ерекшеліктер қазақ диалектологиясы мен этнолингвистикасы саласында ерекше орын алады.

Бұл тілдік құбылыстарды зерттеу тек тілдік жүйенің дамуын ғана емес, сонымен бірге қазақ халқының мәдениетаралық байланыстары мен ұлттық танымдық ерекшеліктерін ашуға ықпал етеді. Жыраулар тілін талдау ұлттық мәдениеттің тілдік, тарихи және әлеуметтік аспектілерін зерделеуге мүмкіндік береді.

Мақалада жыраулар шығармаларындағы диалектілік және супердиалектілік ерекшеліктердің әдеби тілдің қалыптасуына қосқан үлесі мен олардың ұлттық мәдениет пен тілдік бірлікті нығайтудағы рөлі жан-жақты талданды. Жыраулар поэзиясы әртүрлі аймақтық және рулық диалектілерді біріктіру арқылы диалектілік сөздерді жалпыхалықтық қолданысқа енгізудің бірегей тетігі ретінде танылды.

Түйін сөздер: лингвистика, диалектология, супердиалект, диалект, жыраулар поэзиясы, этнос, әдеби тіл, таным.

Авторлардың биографисы

Б. Сейітова, Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университеті, Қазақстан, Алматы қ.

Сейітова Бағдагүл Балтабекқызы – PhD докторант, Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті (Алматы қ., Қазақстан, e-mail: seyitova.bagdagul@mail.ru);

Қ. Есенова, Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университеті, Қазақстан, Алматы қ.

Есенова Қалбике Өмірбайқызы – филология ғылымдарының докторы, профессор, Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті (Алматы қ., Қазақстан, e-mail: kalbike_65@mail.ru).